Paul Damen overleden – in memoriam

Onverwachts is Paul Damen deze week in zijn woonplaats Amsterdam overleden. De journalist, auteur en opiniemaker combineerde zijn scherpe pen met historische kennis en een gezonde dosis humor. Ook was hij een levensgenieter die soms tot diep in de nacht in Amsterdamse kroegen te vinden was. Damen is in het harnas gestorven: op 7 november leverde hij zijn laatste column voor Jonet.nl af. De redactie zal hem missen en wenst zijn nabestaanden veel sterkte toe.

Paul Damen kwam in 1954 in Den Bosch naar eigen zeggen uit een Joodse moeder en niet-Joodse vader ter wereld. In de oorlog zou zij ondergedoken heeben gezeten. Om te ontsnappen aan de Sjoa had ze zich laten omdopen tot katholiek, aldus Damen. Zijn vader was hoofd van een katholieke LOM-school in de Noord-Brabantse hoofdstad. Zijn grootouders kwamen uit Nederlands-Indië, waar de familie onder andere in Soerabaja woonde.

De kleine Damen ging naar katholieke scholen, maar hij was later zeer goed ingevoerd in de Joodse wereld. Op de Bossche lagere St. Canisiusschool won Damen als tienjarige een prijs in een voordrachtswedstrijd. Na een paar jaar op het Sint-Jans Lyceum in Den Bosch hing hij op het gymnasium Beekvliet in Sint-Michelsgestel terecht, waar een mengeling was van strenge studie-uren en absolute vrijheid om met de leegstaande ruimtes van het oude seminarie te doen ieder wilde.

Kariljon

Met een goede vriend was Damen op de middelbare school buiten de lessen om geëngageerd. ‘Paul als hoofdredacteur van het schoolblad Kariljon, ik als penningmeester. Ik als voorzitter van de leerlingenraad, Paul als secretaris. Samen als schrijvers en uitvoerders van het schoolcabaret’, schrijft die aan de redactie van Jonet.nl. Damen sprak Nederlands, Engels en Duits, en had kennis van het Latijn en Hebreeuws. Voordat hij naar de universiteit ging, riep de dienstplicht. In de kazerne werd hij actief lid van de dienstplichtigenvakbond VVDM.

Vernederd

In 1970 sloot Damen zich aan bij de Pacifistisch Socialistische Partij (PSP) waar hij vier jaar later uitgegooid werd om (nog) onbekende redenen. Omdat hij zich door het officierenkorps vernederd voelde, werd hij ‘met een hart vol wrok’ eind 1975 lid van de Communistische Partij van Nederland (CPN). De twee partijen gingen later op in wat nu GroenLinks heet. Damen bleef echter niet radicaal links: mettertijd schoof hij politiek gezien meer op naar het midden. Tegelijkertijd bleef hij als oud-militair de krijgsmacht trouw: met regelmaat stook Damen zich in zijn oude uniformen.

Royement

Na zijn diensttijd begon Damen aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) een studie politicologie, sociale geschiedenis en massacommunicatie. Hij kraakte een woning aan de Tweede Goudsbloemdwarsstraat in de Jordaan en zou daar nooit meer weg gaan. Hij ging schrijven en was filmrecensent voor de CPN-gezinde krant De Waarheid. Als CPN-lid kwam hij eind jaren zeventig soms in het nieuws en in februari 1979 geroyeerd. Het bestuur verweet hem dissidente denkbeelden over de veel te grote invloed van de CPN op de studentenbeweging.

Folia

De CPN en Damen waren in de jaren tachtig nog niet van elkaar af. In 1985 meldde De Waarheid dat de inmiddels freelance journalist een CPN-bestuurder ervan beschuldigde door een CIA-agent te zijn omgekocht. Een jaar later werd hij in dezelfde krant ‘een kruisvaarder, de grootste communistenvreter in de redactie van Folia‘. ‘Folia Civitatis’, de universiteitskrant van de UvA, was toentertijd Damens werkgever. Hij was er van 1984 tot en met 1988 als redacteur werkzaam, waarna hij verder ging met freelancen.

Rubinstein

Sinds zijn studietijd was Damen actief voor onder meer de bladen Panorama, Intermediair, De Groene Amsterdammer, de Haagse Post en HP/De Tijd. Ook werkte hij voor de Volkskrant en De Krant op Zondag, de destijds voor Nederland ongebruikelijke zondagskrant die in 1990 werd opgericht en twee jaar later alweer moest stoppen. Damen was begin jaren negentig erg actief: hij schreef onder meer boeken over de Joodse schrijfster Renate Rubinstein (1993) en cabaretier Paul de Leeuw (1994). Ook het boek ‘Jong in de jaren zestig’ (1992) was van zijn hand.

AT5

Damen was vanaf 1995 actief voor de Amsterdamse stadszender AT5, onder meer als redacteur, politiek verslaggever en presentator. Zo werkte hij onder meer samen met Matthijs van Nieuwkerk en Theodor Holman, met wie hij op 11 september 2001 in de studio stond. “Waar is Matthijs? riepen we. Onvindbaar. Later bleek dat hij in Hilversum zat, voor proefopnames van zijn VARA-programma De Gids,” vertelde Damen ooit in HP/DeTijd. Zelf zou de journalist nog zeker vier jaar als maker aan AT5 verbonden zijn.

Geschorst

In 2005 werd Damen door AT5 geschorst na een meningsverschil met toenmalig hoofdredacteur Erik van Zwam, zo meldde hij in Vrij Nederland. “Hij wilde me laten werken terwijl ik met longontsteking in bed lag. Het lijkt erop dat hij aanstuurt op een rechtszaak,” aldus Damen, die vermoedde dat hij in de Ondernemingsraad te kritisch was geweest. Van Zwam noemde het in Vrij Nederland ‘een interne personeelsaangelegenheid’. Wel diende er nog een kort geding. In 2008 werd Damen zelf hoofdredacteur, maar dan van het Nieuw Israëlietisch Weekblad (NIW), waar hij na exact een jaar weer vertrok.

Joodse Omroep

Dat Damen een allround journalist was bleek begin jaren 2010, toen hij aan de slag ging bij de Joodse Omroep. Hij was redacteur en presenteerde radioprogramma’s Joods op Zondag, Mozes en De kunst van het luisteren. Collega en presentator Carine Cassuto herinnert hem als goed ingevoerd in de Joodse wereld. “Zijn bijdrages waren altijd scherp of het nu ging om mensen met een Joodse opa die zich anti-zionistisch opstelde, of het interview-programma Joods op Zondag, waarin hij altijd van de hoed en de rand wist en consequent doorvroeg,” zegt Cassuto tegen Jonet.nl.

Nieuwe constructie

De Joodse Omroep hield in 2016 op te bestaan: door de bezuinigingsslag van het kabinet-Rutte II moest de omroep verdwijnen. Dankzij een motie in de Tweede Kamer kon de Joodse programmering elders bij de publieke omroep worden ondergebracht, bij de Evangelische Omroep (EO). In de nieuwe constructie was geen plaats voor Damen omdat er geen radio meer gemaakt kon worden. Hij raakte met zijn oude opdrachtgever in een juridisch dispuut verzeild over zijn positie als zzp’er bij de voormalige Joodse Omroep. De Arnhemse rechtbank sprak uit dat Damen geen rechten had op zaken als een aanvullend pensioen.

Jonet-columnist

Toen Jonet.nl in 2015 met een columnistenpool begon, vroeg de hoofdredactie Paul Damen als een van de vaste columnisten. Eens per twee maanden schreef hij sindsdien een column. Het waren vaak stukken waarin hij man en paard noemde, met een flinke dosis humor of sarcasme. Damen schreef stukken over de actualiteit, maar was ook niet bang om historische onderwerpen aan te snijden. Hoge bomen als Dries van Agt, Yasser Arafat, Suha Arafat, Gretta Duisenberg en Anja Meulenbelt werden door hem niet gespaard.

Dictators

Ook publiceerde Damen Bloemen van het kwaad: gedichten van dictators (2015), een boek waaraan hij jarenlang had gewerkt. Van de achterflap: ‘Een béétje dictator is megalomaan. Naast massamoord, standbeelden en naar zichzelf vernoemde steden, bergen en waterkrachtcentrales, lijkt poëzie daarbij te horen. Damen verzamelde deze gedichten en plaatst ze in deze bloemlezing in een historisch kader’. Het boek bevatte werk van onder meer Nero, Dzjengis Khan, Ivan de verschrikkelijke, Napoleon, Stalin, Mussolini, Hitler, Mao Zedong, Hirohito, Papa Doc, Fidel Castro, Ceausescu, Pol Pot, Idi Amin, Khomeini, Saddam Hoessein, Khadaffi, Karadzic en Osama bin Laden.

De Republikein

In 2016 kwam Damens essay Bloemen van het kwaad: gedachten over de Grote Geert uit en een jaar later ging hij weer als columnist bij het NIW aan de slag. Ook schreef hij soms voor de site ‘De Vrijdagavond’. Tevens was Damen een hartstochtelijk republikein en criticus van de monarchie. In die hoedanigheid werd hij hoofdredacteur van De Republikein, het kwartaalblad dat verbonden is aan het Republikeins Genootschap; thans Republiek. Voor Jonet.nl pakte hij de Oranjes eveneens graag aan. Zo schreef hij de column: God, Jodendom en Oranje. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 stond Damen op nummer tien van de lijst van de Partij voor de Republiek. Hij kreeg twee voorkeurstemmen.

Mensen-mens

Paul Damen stond bekend als kroegtijger die met regelmaat te vinden was in de Amsterdamse bodega’s De Pels en Café De Zwart. Tot in de late uurtjes was hij daar te vinden. Ook sloeg hij nooit een redactieborrel van Jonet.nl over. Hij was een mensen-mens die ervan hield anderen verbaal te kietelen en zo nu en dan iemand te provoceren. Daarnaast vertoefde hij graag in het buitenland, waaronder in Frankrijk en bij zijn bevriende collega Arthur van Amerongen in Portugal.

Thuis gestorven

Damen was een hartstochtelijk schrijver die van geen ophouden wist. In zijn zeventigste levensjaar produceerde hij voor Jonet.nl negen columns en twee boekrecensies. Voor zijn laatst verschenen Jonet-column ‘Herfstzon’ haalde hij de deadline net niet. In de laatste anderhalve maand van zijn leven had hij buikklachten waardoor hij snel verzwakte. Er werd onderzoek gedaan naar de oorzaak, maar de artsen konden niet meer op tijd vaststellen wat er aan de hand was. Het laatste contact tussen Damen en de hoofdredactie dateert van donderdag 7 november – hij vertelde een nazaat van Jan Jansen Damen te zijn. Zes dagen later brachten zijn vrienden het bericht naar buiten dat hij was overleden, in zijn huis in de Jordaan.

Tien jaar

Ondanks zijn korte ziekte komt het levenseinde van Paul Damen voor de redactie en het bestuur van Jonet.nl vrij onverwachts. Bijna tien jaar lang heeft hij columns en andere stukken voor ons medium gemaakt. Wij zijn hem daar zeer erkentelijk voor en danken hem. Ook kregen Damens stukken veel waardering van lezers. Wie zijn werk wil nalezen kan hier terecht. We zullen hem missen en wensen zijn dierbaren en nabestaanden nogmaals veel sterkte toe met dit grote verlies.

Toevoeging: de redactie van Jonet.nl kreeg een mail binnen van journalist Bart FM Droog, die samen met collega Jaap van den Born stelt dat het boek Bloemen van het kwaad: gedichten van dictators ‘aan elkaar hangt van bedrog, bluf en puur plagiaat’. In 2016 had Damen reeds zelf gereageerd op de kritiek.

Extra toevoeging: het NIW ging na de dood van Damen op onderzoek uit en concludeerde dat hij niet Joods is geweest. ‘Zijn familie had hij verteld dat hij een cursus jodendom had gevolgd en nu Joods was, maar van een gioer of leergang is geen enkel bewijs terug te vinden’, eraan toevoegend: ‘Dit alles doet niets af aan de manier waarop Damen zich vanaf 2008 heeft ingezet voor de gemeenschap’.