Louis Davids: grote invloed van de kleine man

Het monument voor zanger en revueartiest Louis Davids is terug waar het hoort: aan het Raamplein in zijn geboorteplaats Rotterdam.

‘Zo’n tachtig mensen hebben zich verzameld aan het Raamplein, Joodse en niet-Joodse Rotterdammers door elkaar. Ze zijn er voor een historische gebeurtenis: het monument ter nagedachtenis aan cabaretier en revueartiest Louis Davids wordt teruggeplaatst. Teruggeplaatst, inderdaad. Het beeld verscheen op Davids honderdste geboortedag in 1983, maar was bijna tien jaar afwezig. Het is gemaakt door de Rotterdamse kunstenaar Matthieu Ficheroux (1925-2003) en stelt een 78-toerenplaat voor met een breuk – symbool voor de kleine drama’s die Davids bezong. “Toen de sokkel in 2007 beschadigd bleek is het beeld weggehaald,” vertelt Marjolijn van der Meijden, projectleider Kunst en Openbare Ruimte bij het CBK (Centrum Beeldende Kunst) in Rotterdam. Ze is een van de verantwoordelijken voor de terugplaatsing. “Het feit dat het monument er weer ligt is te danken aan de Rotterdammers zelf. Na een periode van stilte begonnen ze zich af te vragen waar ‘de gebroken plaat’ gebleven was en lieten ze hun stem horen. Het was tenslotte het monument voor een van de grote Rotterdammers. Ook de pers werd benaderd. Dat leidde er uiteindelijk toe dat het monument in ere is hersteld.” Toen ze bij het CBK kwam werken was het nog niet zover. Van der Meijden kreeg de kans mee te denken over te toekomst van het object. De oorspronkelijke sokkel moest vernietigd worden, de plaat werd opgepoetst, de nieuwe terrazzobasis werd ondergronds verwerkt. Vandaag is de restauratie af en verrijst het monument weer, op het recent heringerichte Raamplein in de Zandstraatbuurt.

Voor een dubbeltje geboren
Hier kwam Simon David – zijn echte naam – op 19 december 1883 ter wereld, in een arm Joods gezin met vier kinderen. Hier groeide hij op, in een buurt die een broedplaats was voor Joods variété. Zijn vader was caféhouder en komiek, zijn ouders traden op in komische duetten. Louis zong als 8-jarig jochie al op de kermis, waarbij zijn broer achter de piano zat. Tijdens een periode in Engeland deed hij veel ervaring op in de revue, en wist die naar Nederland te importeren. Hij kon zich losmaken uit de kermiswereld door eerst een duo te vormen met zijn zus Rika, later met zijn jongere zus Heintje. Van komisch repertoire groeide hij door naar het levenslied. Op zijn naam staan klassiekers als ‘Weet je nog wel, oudje?’, ‘Naar de bollen’ en ‘Als je voor een dubbeltje geboren bent’. Hij speelde in de fi lm De Jantjes, en was een tijd schouwburgdirecteur. Zijn bijnaam werd de grote, kleine man, wat zinspeelde op de discrepantie tussen zijn geringe lengte en zijn grote talent, en op zijn lied ‘De kleine man’. In 1939 overleed Davids onverwachts, op 55-jarige leeftijd. De gemeente Rotterdam stelde in 1948 de Louis Davidsring in, een prijs voor kleinkunstenaars. Op dit moment is die in handen van cabaretière Claudia de Breij.

De straat op
Al was hij Rotterdammer in hart en nieren, Davids zong ook graag Jordaan-repertoire. Het verklaart dat een draaiorgeltje kort voor de onthulling het oer-Amsterdamse lied ‘Oh Johnny’ speelt. Daarna komen verschillende sprekers aan het woord. Rabbijn Albert Ringer verklaart de belangrijk rol van de familie Davids voor het variété, de voorloper van het moderne cabaret. Variétéartiesten vormden de sleutel tussen het kermisvariété van vroeger en het moderne variété. Ringer: “Joden in West-Europa opereerden voor het overgrote deel aan de onderkant van de samenleving. Een manier om te overleven was de ambulante handel. Wie creatieve talenten had kon terecht tussen de kermisklanten, waar de hele familie Davids zich in eerste instantie begaf. Het café van zijn vader leverde niet genoeg op, alle zes gezinsleden gingen de straat op om bij te verdienen in de muziek.” Ook maakt Ringer duidelijk dat Davids een voorloper was. “Omdat zijn liedjes van vroeger zijn, zien we dat niet altijd. Maar hij importeerde de revue naar de Nederlandse variétéwereld. Hij maakte de draai van smartlappen naar moderne liedjes. Hij zong in fi lms, maakte platen, heel modern allemaal voor die tijd. Zijn invloed op het huidige cabaret is enorm: we hebben het aan hem te danken.” Na de toespraken is het tijd voor de onthulling. Camera’s klikken als Ringer en anderen het doek van het monument afhalen. Zangeres Anouk Dorfmann zingt, begeleid door accordeonist Johan Hogenboom, een van Davids liedjes: ‘Sally met de roomijskar’. Het wordt aangekondigd als ‘Sally met de ijskar’ – misschien zitten Davds liedjes toch minder diep in het collectieve geheugen dan we denken. Voor de liefhebbers wordt de bijeenkomst een uurtje later voortgezet in WTC Art Gallery, als aflevering van de CBK-programmaserie Z-files. Onder leiding van presentator Liesbeth Levy schuiven diverse gasten aan.

Buurt met twee gezichten
Belangrijk onderdeel is de presentatie van het boek De Zandstraatbuurt en zijn Joodse inwoners, een coproductie van rabbijn Albert Ringer, Hans Schippers, Chris Buitendijk en Rob Snijders. In het boek wordt de buurt van Davids jeugd beschreven als een wijk met twee gezichten. Aan de ene kant was er de rosse buurt met veel criminaliteit. Een sodom en gomorra, waar zeelui vertier zochten in danszalen en bordelen. Mensen woonden er in krotten met weinig licht en veel stank. Maar er werd ook hard gewerkt, onder meer door het hoge percentage Joodse inwoners, er speelden hordes kinderen en er stonden Joodse gebedshuizen. Artiesten als Louis en Heintje Davids konden er tot bloei komen. In 1912, werd het grootste deel van de verpauperde buurt afgebroken om de wijk te vernieuwen, onder meer met het nieuwe stadhuis. Het laatste nog bestaande deel werd door de Duitse bombardementen in mei 1940 vernietigd. De plaatsing van het monument op deze plek legt een link naar de geschiedenis. Van der Meijden: “Het verleden van deze buurt bleef tot nu toe onderbelicht. Hoewel er niets meer van te zien is zijn we er ons in Rotterdam wel bewust van dat hier ooit een oud stuk stad was. Alleen oudere mensen hebben daar nog iets van meegemaakt. Het is goed om dat Joodse verleden uit te diepen.” Davids heeft zijn monument terug, en met het boek wordt de vergeten buurt van zijn jeugd weer tot leven gewekt. Wie zich een beetje inleeft ziet voor zich hoe hij als schoffie van straat werd geplukt, lakschoentjes aankreeg en op een podium werd gezet. De rest is geschiedenis’

Dit artikel verscheen eerder in het NIW en werd gemaakt door Achsa Vissel.