‘Moet de plaquette van het Etty Hillesumhuis straks terug naar Amerika?’ – gastcolumn Klaas Smelik
Er is iets merkwaardigs aan de hand met de manier waarop Nederland omgaat met zijn Joodse verleden. En dit opvallende verschijnsel dateert niet van vandaag of gisteren.
Na de Tweede Wereldoorlog werden synagogen en andere Joodse gebouwen zonder pardon afgebroken – men mocht al blij zijn wanneer ze een andere bestemming kregen: een garage, een dansschool of een kerk. Toen het begon door te dringen dat het Joodse erfgoed in Nederland moest worden bewaard in plaats van vernietigd, was het vaak al te laat. Niettemin hebben dankzij particuliere initiatieven panden met een Joodse geschiedenis de kaalslag overleefd en een passende bestemming gekregen. De rol van de overheid bleef daarbij beperkt.
De interesse voor de geschiedenis van Joods Nederland is inmiddels groeiende en ook de bedenkelijke rol van de Nederlandse overheid tijdens de bezettingsjaren, als het om de deportatie van Joodse landgenoten gaat, wordt niet langer meer buiten beeld gehouden.
Des te merkwaardiger is het dat het huis waar Etty Hillesum haar wereldberoemde dagboeken schreef, nu met sloop wordt bedreigd. De Amsterdamse overheid toonde dezelfde onverschilligheid als voorheen: men had geen bezwaar dat een huis met een dergelijk belang voor de Joodse geschiedenis en voor de Nederlandse literatuur zou worden gesloopt. De procedure kon worden gestart. Gelukkig dat buurtbewoners in actie zijn gekomen om het huis in bescherming te nemen, zodat er nu sprake is van een internationaal protest tegen de sloopplannen.
De huizen aan de Gabriël Metsustraat die men wil slopen, verkeren in uitstekende staat. De enige reden om ze neer te halen is dat de eigenaar geld wil verdienen aan de bouw van nieuwe appartementen in de hoogste prijsklasse. Veel geld.
Zo zien wij een paradox tussen de kostbare renovatie van de villa van kampcommandant Albert Konrad Gemmeker, waar zelfs een glazen koepel werd aangebracht om het huis tegen verval te beschermen, en de sloopplannen voor het huis van Etty Hillesum, één van zijn Joodse slachtoffers, die in één van haar brieven deze pseudo-gentleman op onnavolgbare manier heeft ontmaskerd. Om het bot te zeggen: de villa van een nazi heeft kennelijk meer waarde en betekenis dan het huis waar een Joodse vrouw in haar dagboeken een perspectief zocht voor de verschrikkingen van haar tijd.
In een artikel, verschenen in deel vier van de serie ‘Joodse Huizen’, laat ik zien dat er een duidelijk verband bestaat tussen wat Etty Hillesum in haar dagboeken schreef, en het huis waarin zij leefde. Gabriël Metsustraat 6 is dus meer dan het woonhuis van Etty Hillesum tijdens de oorlogsjaren; het was voor haar een bron van inspiratie. Toestemming geven om dit huis te slopen zou het zoveelste bewijs zijn dat bepaalde overheden in Nederland alleen met de mond belijden getroffen te zijn door het lot van de Joden in bezet Nederland, maar als het om daden gaat, geen interesse tonen.
In de herfst van 1987 kwam uit de Verenigde Staten een Joodse vrouw overgevlogen, een lezeres van Hillesums dagboeken in Engelse vertaling. Deze Rachel Melnick was zo door Hillesums tekst gegrepen dat zij op het huis aan de Gabriël Metsustraat 6 een plaquette wilde laten plaatsen – op haar kosten. Een plaquette om eraan te herinneren dat Etty Hillesum hier haar dagboeken schreef. Dankzij bemiddeling van de Etty Hillesum Stichting in Amsterdam kon haar project worden gerealiseerd en op 30 november 1987 heeft zij de plaquette zelf kunnen onthullen. Wat gaat de aannemer straks doen? De plaquette terugsturen naar Amerika of gaat die in de container met grof vuil?
Het zal duidelijk zijn dat wij met zijn allen Amsterdam voor deze schande moeten behoeden. Teken daarom hier de petitie, als u het nog niet hebt gedaan.
Auteur Prof. dr. Klaas A.D. Smelik is bezorger van de integrale editie van Etty Hillesums dagboeken en brieven
