Nijkerk liet Joden na de oorlog in de kou staan

De gemeente Nijkerk heeft steken laten vallen bij de terugkeer van Joden na de Tweede Wereldoorlog. In de bange jaren ’40-’45 kocht de gemeente geen Joods vastgoed aan, maar na de bevrijding heeft het gemeentelijk apparaat zich kil, ambtelijk en bureaucratisch opgesteld naar jaar Joodse inwoners. Afgelopen week werd een onderzoeksrapport met een begeleidende brief aan de burgemeester aangereikt.

In opdracht van het Nijkerkse gemeentebestuur werd historicus Anton van Renssen gevraagd in de archieven te duiken om zo te achterhalen of de gemeente in de oorlog fout heeft gehandeld inzake Joods huizen- en landbezit. Sonja de Leeuw, voormalig voorzitter van de NIG Amersfoort, werd gevraagd een begeleidende brief te maken naar aanleiding van het onderzoek. De grond van het besluit ligt in het onderzoek van tv-programma Pointer, dat in 2020 aantoonde dat veel gemeenten in de oorlog handelden in Joods vastgoed.

Burgemeester

In het onderzoeksrapport van Van Renssen staat dat de gemeente Nijkerk in de bange jaren ’40-’45 geen vastgoed of land van Joden heeft afgenomen of verhandeld. Ook heeft toenmalig CHU-burgemeester Zwaantinus Bruins Slot zelf probeerde te verhinderden dat Joodse bewoners op transport zouden worden gesteld. Dat bleek tevergeefs: van de 61 Joodse Nijkerkers werden de meeste weggevoerd. Dertien van hen overleefden de oorlog en keerden terug.

Bij de terugkeer van de Joden ontstonden problemen met de gemeente, zo laat het onderzoek van Van Renssen zien. De gemeente toonde weinig empathie. Overlevenden en erfgenamen van weggevoerde en vermoorde Joden moesten bijvoorbeeld veel moeite doen om hun bezittingen terug te krijgen. Hetzelfde gold voor het regelen van compensatie. Sommigen konden niet naar hun huis terugkeren omdat er andere mensen woonden die niet weg wilden of konden worden gezet. In andere gevallen werden huurders na een rechtsgang alsnog uit huis gezet.

De Leeuw

Emeritus hoogleraar Sonja de Leeuw werd gevraagd om samen met een begeleidingscommissie conclusies te trekken uit het rapport van Van Renssen. In haar begeleidende brief stelt zij dat ‘de gemeente helaas heeft verzuimd de kwetsbare mensen die terugkwamen uit de kampen een handreiking te doen bij een spoedige afhandeling van Joods vastgoed. De behandeling was koud, ambtelijk en bureaucratisch’. De Leeuw en haar team waren aanwezig bij de overhandiging van de brief en het rapport.

Binnenkort reactie

Huidig burgemeester Gerald Renkema (CDA) nam beide documenten donderdag in ontvangst. Hij is blij dat het onderzoek is uitgevoerd, omdat de gemeente Nijkerk zo een volgende stap kan zetten. “Het is een belangrijk onderwerp,” zei Renkema. “Er is zeer serieus onderzoek gedaan naar hoe de gemeente tijdens en na de Tweede Wereldoorlog met Joodse eigendommen is omgegaan. We gaan de uitkomsten van het onderzoek en de bevindingen van begeleidingscommissie goed bestuderen. Als college hopen we binnenkort een reactie te geven.”