Oegandese Joden in de lift

In tegenstelling tot de situatie in Europa en het Midden-Oosten speelt antisemitisme geen enkele rol, zegt Rachman Nachman, de leider van een van de weinige synagogen in Oeganda. Rachmans Joodse gebedshuis telt in miljoenenstad Kampala zo’n twintig betrokken leden. Weinig bewoners van de hoofdstad lijken te weten dat er naast de vele kerken en moskeeën ook een Kampala-synagoge is. “Of ze verwarren het met ‘Synagogue Church’, een bekende christelijke groepering in Kampala met een zelfbenoemd profeet.”

Verscholen in de hoogste verdieping van een kantoorgebouw komt de conservatief-Joodse groepering samen. Davidsterren prijken aan de muur. Op de tafels liggen verscheidene siddoeren (gebedsboeken, red.), andere Hebreeuwse geschriften en gebedskledij. Zelfs een Thora-rol is aanwezig en gaat tijdens de sabbatsdienst, zoals traditioneel gebruikelijk, onder vrolijk gezang rond. Het gezelschap is vooral Afrikaans donker, maar ook enkele blanken zijn aanwezig. Zelfs niet-Joden zijn hier in principe welkom.

Zogenoemde Black Jews zijn vrij onbekend, ze doorbreken het stereotypebeeld van de blanke Jood met donkere haren. Afrika telt echter duizenden donkere Joden: orthodox, conservatief, liberaal. Zo ook in Oeganda, ‘De Parel van Afrika’ werd door zionist Theodor Herzl rond 1900 zelfs overwogen als nieuw thuisland voor de Joden. Uiteindelijk viel de keuze op Israël, maar toch vertrokken sommigen naar Oeganda. Ruim een eeuw later is het precieze aantal etnische Joden onbekend, mede door het grote aantal bekeerlingen tot het Jodendom. Samen komt dat toch wel uit op een totaal van enkele duizenden Joden in Oeganda. Onder het bewind van moslimdictator Idi Amin in de jaren zeventig werden Joden vervolgd, waardoor hun aantal afnam. De huidige christelijke president Yoweri Museveni is de verbroken relatie tussen Joden, Israël en Oeganda weer aan het herstellen. Aanhangers van het Jodendom kunnen onder zijn bewind weer vrijuit hun geloof belijden en daardoor bijvoorbeeld op sabbat naar de synagoge.

Anders dan in Nederland, waar meer Joden naar het buitenland vertrekken, denkt Rachman dat er in Oeganda sprake is van een licht groeiende Joodse gemeenschap. Al zijn ze een absolute minderheid, met enkele duizenden tussen bijna veertig miljoen inwoners. “We zijn met slechts tweeduizend man, onze community is sterk vanwege onze focus op onderwijs. Veel jonge mensen met een Joodse achtergrond komen daardoor hoog in de maatschappij terecht. De politiek kent ons en de rabbijn heeft goede contacten.” Er is dus, volgens Rachman, geen sprake van een massale terugkeer van Afrikaanse Joden naar Israël, ook wel bekend als alija. “Daar hebben de meesten simpelweg het geld niet voor. Ikzelf ook niet. En al zou ik het geld hebben, dan nog zou ik niet gaan. Het leven in Israël is duur, je moet een goede baan vinden om daar rond te komen. Ik wil geen last voor de Israëlische samenleving zijn.”

Ruim tachtig procent van de Oegandezen is christelijk en tien procent is moslim. De rest is onder te verdelen in stromingen als natuurreligie, Bahai-geloof, atheïsme en het Jodendom. Hoe beleven Joden die overgrote christelijke meerderheid? “Christenen laten ons met rust, ze denken dat we veel over God weten en dat Hij van ons houdt. De meesten geloven ook dat de Messias komt, waardoor ze vaak liefde voor Israël hebben. Maar christenen proberen ons niet ten koste van alles te bekeren. Soms werken we ook wel samen. Zo geven we een messiaanse groep Hebreeuws en vierden we Pesach met zevendedagsadventisten.”

Terrorismebestrijding
Sommige Oegandezen met verschillende achtergronden en redenen, worden Joods. De Joodse gemeenschap Abayudaya (‘kinderen van Juda’) is daar met zijn 1.500 aanhangers een goed voorbeeld van. De meeste leden van die community zijn geen geboren Joden, maar rekenden zich later uit sympathie tot het Joodse geloof. Daarnaast zijn er diverse andere Afrikaanse stammen en groepen die claimen van Joodse komaf te zijn. Pogingen tot het verkrijgen van Israëlisch burgerschap stranden meestal door gebrek aan bewijs van Joodse voorvaderen en worden door Israël dan ook niet erkend.

De 28-jarige Rachman is zelf ook een Joods bekeerling, al doet hij geen claims op Joods bloed of burgerschap. “Ik ben als moslim geboren. Per toeval kwam ik op een Joodse school terecht waar ik Hebreeuws en Joodse cultuur leerde. Een vriend nam me mee naar de synagoge. Vooral de liturgie daar vond ik prachtig. Ik werd een vaste bezoeker en besloot gioer (toetredingsprocedure tot het Jodendom, red.) te doen.” Rachmans moslimfamilie reageert daar terughoudend op, maar van een verstoting uit de familie is geen sprake. “Mijn grootmoeder zei zelfs ‘ga’, ze moedigde mij aan om Joods te worden. Mijn keppeltje draag ik altijd, sommige moslims dragen ook een hoofddeksel. Als zij vragen of ik islamitisch ben, leg ik mijn Joods-zijn uit.”

Rachman onderhoudt nog altijd goede contacten met de islamitische wereld. “Onze rabbijn vindt zelfs dat moslims onze vrienden horen te zijn. Soms komen zij naar ons toe met vragen. Vooral hoogopgeleide moslims kennen Joden. Met hen overleg ik over terrorismebestrijding. Er zijn ook extremistische moslims die geloven dat het een zegen is om Joden te vermoorden.” In Oeganda is de Somalische terreurgroep al-Shabaab actief. Nadat zij in 2010 verschillende aanslagen pleegden in Kampala werd Rachman voorzichtiger met het naar buiten treden van zijn synagoge. “We hebben hier geen beveiliging, alleen die van onze ogen. Momenteel wordt een nieuwe, beter beveiligde synagoge gebouwd. Een paar keer hebben we vermoedelijk met infiltranten te maken gehad, die hier kwamen of contact opnamen en van alles wilden weten. We letten dus goed op en luisteren bijvoorbeeld goed of iemand een Arabisch accent heeft. Het uithangbord van de synagoge hebben we na die incidenten naar binnengehaald. De media is ook deel van het probleem, omdat die alleen maar geïnteresseerd zijn in terrorisme. Waarom haalt een interreligieus centrum bijvoorbeeld nooit het nieuws?”

Dit artikel verscheen eerder in VersPers