Ideëenstrijd onder Haagse Joden over monument

De komst van een eventueel nieuw Joods monument in Den Haag doet de gemoederen onder de betrokken Haagse Joden oplopen. Zo heeft de Werkgroep Jom Hasjoa van de Haagse gemeenschap van Kerken, waar ook vertegenwoordigers uit Joods Den Haag in zitten, een brandbrief naar de Stichting Joods Monument Den Haag gestuurd. Deze is tevens naar de gemeenteraad gegaan. Hierin staat dat veel leden van de Joodse gemeenschap zich niet gekend zouden voelen over de komst van het nieuwe monument. De onenigheid spitst zich toe op het proces dat aan het bekend maken van de plannen voorafging. Zo adviseerde de Werkgroep aan de Stichting en de gemeenteraad om ‘het sober te houden’. Met dit advies is volgens voorzitter Casper van Dongen van de Werkgroep niets gedaan.

Eenvoud voorop
Het begon allemaal enige jaren geleden toen er in Den Haag een gesprek ontstond over een ander monument voor de Haagse slachtoffers van de Sjoa. Deze zou moeten verrijzen op het Rabbijn Maarssenplein in het centrum van de stad. De Werkgroep adviseerde de begeleidingscommissie van de gemeenteraad om de bestaande Joodse gedenktekens (het Joodse Kindermonument, de Rachelplaquette en de Amelekgedenksteen) samen te voegen op het plein. Van Dongen: ‘De wens van onze Werkgroep is, dat de soberheid – en daarmee zeggingskracht van de al bestaande elementen – voldoende moet zijn. Wij weten na jarenlange ervaring, doordat wij na de jaarlijkse bijeenkomst ter gedachtenis van Jom Hasjoa bloemen leggen bij het Kindermonument en bij de Rachelplaquette, hoe belangrijk en indrukwekkend die soberheid is in het hart van wat tot aan de vernietiging “de Joodse wijk” was. Alleen de Amalektekst ontbreekt nog, vinden wij. Met enige aangepaste bestrating, verlichting, èn reinheid van het plein, zal het dan, wat ons betreft, voldoende zijn’.

Werkgroep ‘niet gekend’
Volgens Van Dongen is het advies van de Werkgroep niet overgenomen door de Stichting en het Haagse stadsbestuur. De groep voelt zich door de Stichting niet gekend. ‘Onze Joodse leden (lid van en actief binnen de LJG) hebben in onze vergadering aangegeven niet breed noch serieus geïnformeerd te zijn door uw Stichting, en áls er wat doorsijpelde, zagen ze een uitbreiding van de al bestaande elementen niet zitten (behalve dus met de eerder genoemde Amalektekst). Via hen hoorden we tevens, dat leden van de Haagse Nederlands Israëlitische Gemeente en andere Joodse Hagenaars ook niet staan te springen om allerlei grotere plannen. Maar daar treden wij niet in’. Wèl raakt het de Werkgroep Jom Hasjoa direct als de plek waar ze haar jaarlijkse Jom Hasjoa-bijeenkomst afsluit, wordt veranderd met toevoegingen die ze niet ziet zitten. ‘Daarvan geeft onze brief uiting en daarom tekenden we – democratisch– bezwaar aan tegen het door u ingediende plan. Sans rancune’.

Grote plannen
Voor de zomer maakten de Stichting Joods Monument Den Haag en de gemeente bekend dat er een nieuw Joods monument komt op het Rabbijn Maarssenplein. Voor het gedenkteken werd de Israëlische kunstenares Anat Ratzabi aangetrokken. “Eindelijk krijgt de tweede Joodse stad van Nederland een groot centraal Joods monument. Daar zijn wij erg blij mee,” aldus bestuurslid René Glaser van de Stichting destijds tegen Jonet. ‘Het gedenkteken zou symbolisch verbonden moeten zijn met de het Joods Kindermonument en de plaquette “Rachel weent”. Het toont een deur op een kier in een muur voor de tuin van de Nieuwe Kerk. Op de deur wordt de zogeheten Amaleksculptuur aangebracht die nu nog aan de Gedempte Gracht te zien is’, zo meldde de Stichting in een persbericht. Ook moeten er twee van onderaf belichte bronzen koffers komen te staan, die de deportatie van de Joodse Hagenaren symboliseren. De zes ontworpen zitplaatsen moeten staan voor de zes miljoen vermoorde Joden. Elke plek krijgt aan beide kanten het symbool van één van de twaalf stammen van Israël. Een bronzen plaquette geeft een korte toelichting op het monument.

Bezwaar tegen een groot monument
Algauw kwam er ook weerstand vanuit de buurt. Een groep omwonenden diende een bezwaarschrift in, omdat ze het kunstwerk onder meer te zwaar vinden voor de wijk. Er werden in totaal 23 bezwaren ingediend tegen het monument, terwijl de vergunning door de gemeente reeds was verleend. Volgens critici zou de gemeente de bezwaarperiode hebben overgeslagen, waardoor veel mensen verrast waren door het plan. ‘Op weinig subtiele wijze wordt het Joodse verleden aan de mensen opgedrongen’, aldus de klagers. Daarnaast hanteert het gedenkteken volgens deze burgers ‘geen eigentijdse vormentaal, die aansluit bij de hedendaagse multiculturele samenleving’. Het ontwerp laat zien dat er verschillende onderdelen komen, zoals achtergebleven koffers en een deur die op een kier staat. Dat de Joodse gemeenschap de bekostiging voor het kunstwerk verzamelde, levert ook kritiek op. ‘Het zou de gemeente sieren om zelf met een weloverwogen plan te komen, in plaats van mee te liften op een willekeurig voorstel en wellicht omdat het met een zak geld komt’. Verder zou de ontwerper van het Kindermonument niet zijn betrokken bij het idee om er een ander monument van te maken.

Gemeenteraad nu aan zet
Niet alleen in Den Haag is gedonder over de komst van een nieuw Joods monument. Zo heeft er in Amsterdam jarenlang een debat gewoed over de komst van een namenmonument voor alle Nederlandse Joodse, Sinti en Roma slachtoffers van de Holocaust. Ook hier waren de omwonenden en onderdelen van de Joodse gemeenschap tegen, en is er een stichting die hartstochtelijk voor was en is. Net als in Den Haag moest de gemeente Amsterdam het proces begeleiden. Uiteindelijk koos de Amsterdamse raad afgelopen juni voor een Namenwand aan de Weesperstraat, op een andere plek dan eigenlijk bedoeld was. De gemeente Den Haag kondigde op 7 november aan snel een besluit te zullen nemen over het lot van het nieuwe Joodse monument. Vermoedelijk komt er deze week witte rook uit het Haagse stadhuis en weten alle spelers waar ze aan toe zijn. Mogelijk wordt de ideëenstrijd tussen de Werkgroep en de Stichting over een nieuw Joods monument dan beëindigd.