Restitutie van Joodse oorlogstegoeden (10)

“Right after the war, there was a sort of shock, and even for some people a sense of shame about those many, many dead. People -at least Jewish people – didn’t talk about it in a public way: we weren’t going to be victims, hanging around the table for crumbs of pity. Among survivors of the dead, oh, we mourned in private.”

Total Recall: Sara Paretsky

Tussen 1997 en 2002 ben ik als directeur van JMW nauw betrokken geweest bij de restitutie van Joodse tegoeden aan de Joodse gemeenschap. Boeken die over dit onderwerp gaan fascineren mij natuurlijk bij uitstek!

Oorlogskinderen                                                                                                                                   
Total Recall van Sara Paretsky speelt zich af in het jaar 2000.

Een Zwitserse verzekeringsmaatschappij doet er alles aan om de restitutie van verzekeringsgelden van vermoorde Joden te voorkomen. De grootaandeelhouders, een familie, is bereid hiervoor te moorden.

Total Recall bevat een groot aantal thema’s, w.o.: de oneigenlijke vergelijking tussen restitutie van niet uitgekeerde tegoeden aan Joden met herstelbetalingen aan de zwarte gemeenschap voor de slavenhandel; Joodse kinderen die voorafgaand aan de shoa via Kindertransporten van Wenen, via Nederland naar Engeland gaan en daar worden opgevangen; de loyaliteit van deze oorlogskinderen aan elkaar en de problemen bij de verwerking van het lot van hun familie en hun eigen geschiedenis.

Elk van deze onderwerpen intrigeren mij m.n. de restitutie, maar hier kies ik toch voor het thema ‘oorlogskinderen’. Sara Paretsky laat zien hoe deze periode invloed had op het gevoelsleven van vervolgingsslachtoffers. In Total Recall verwerkt zij m.n. de problematiek van oorlogskinderen op een heel bijzondere manier.

V.I. Warshawski is nauw bevriend met de kinder- en vrouwenarts Lotty Herschel. Lotty is met een Kindertransport in Engeland terecht gekomen. In haar studietijd gaat zij samenwonen met een aantal andere oorlogskinderen, lotgenoten. Zij verdringt haar verleden in haar werk. Als de restitutie van Joodse tegoeden een rol gaat spelen met alles wat daaromheen gebeurt kan zij haar verleden echter niet meer ontsnappen.

Lotty is plotseling verdwenen, zij gaat terug naar Wenen op zoek naar de wereld die zij als kind achter zich heeft gelaten, haar vader, haar moeder, haar grootouders, haar ouderlijk huis.  In Wenen vindt V.I. haar terug. Lotty schrijft later in haar dagboek:

“I know people passed me, I felt there shapes go by, some stopping above me, talking at me. Words flew by me, words in many languages, but it couldn’t understand any of them. I was staring at the buildings at the bottom of the hill, the crumbling remnants on my mother’s last home. I was beyond words, beyond feeling, beyond awareness. So I don’t know when she (V.I) arrived and sat cross -legged next to me. When she touched my hand I thought it was my mother, finally come to claim me, and when I turned, eager to embrace her, my disappointment was beyond recounting.”

Wat kan een boek, een detective, toch een bijzonder verhaal vertellen!

Een oorlogsgeschiedenis
Een ander boek waar restitutie van Joodse tegoeden een rol speelt is Blood Money van Rochelle Krich. Ook dit verhaal speelt rond het jaar 2000 af. Het is het derde boek in de serie rond detective Jessica Drake. In het tweede deel is Jessie er achter gekomen dat haar kille, emotioneel afstandelijke moeder Joods is. In dit verhaal leert zij de oorlogsgeschiedenis van haar moeder kennen. De moeder is geboren in een orthodox Joods gezin in Polen en voor de oorlog afgestaan aan Poolse pleegouders die haar mishandelden. Haar hele familie is uitgemoord. Na de oorlog is zij naar Amerika, gegaan en terecht gekomen in een orthodox adoptiegezin waar zij geen enkele band mee voelde. Haar geschiedenis heeft haar tot een harde afstandelijke vrouw en moeder gemaakt en heeft sporen getrokken in de levens van haar twee dochters.

Jessie onderzoekt de dood van een man, Mr. Pomerantz, die in een park gevonden wordt. Het heeft een nummer op zijn arm staan. Er volgt een tocht door een gemeenschap van Joodse vervolgingsslachtoffers. Een rijke Joodse familie heeft een stichting opgericht om de belangen te behartigen van de Joodse oorlogsgetroffenen richting Zwitserse verzekeraars. De tussenpersoon tussen de overlevenden en de Zwitserse maatschappijen blijkt niet bepaald kosjer.

De restitutie van oorlogstegoeden in Nederland                                                                               
Total Recall  en Blood Money spelen zich af in Amerika. Het Goud van Salomon Pinto van Tomas Ross speelt zich af in Nederland en komt heel dichtbij. Het is het verhaal van Sara Pinto uit Australië die naar aanleiding van een krantenartikel op zoek gaat naar de geschiedenis van haar vader, David Pinto, en haar grootouders, Salomon en Selma Pinto. Haar grootouders zijn vermoord in Auschwitz en het verhaal gaat dat Salomon een vermogen bezat.

Het verhaal van Ross haalt het niet bij dat van Sara Paretsky en Rochelle Krich. Het is een wat ingewikkeld verhaal dat duidelijk –zo werkt Ross- naar de actualiteit rond de Joodse tegoeden is geschreven. Het grappige is wel dat vanwege de Liro-kaarten JMW, mijn organisatie, een rol speelt en het Meldpunt Joodse Tegoeden, waarvan ik één van de oprichters was, ook. Nog grappiger is dat André Agsteribbe,  oud-bestuurssecretaris van JMW, in dit boek vereeuwigd is in de figuur van Nathan Agsteribbe, secretaris bij JMW.

Volgend deel: 26 mei 2016
Deel 11: Joodse achtergronden, verwarring alom!