Special in Uniform: bijzondere integratie van jongeren met een beperking – Achtergrondverhaal

Special in Uniform is een bijzonder project van het Israëlische leger, de IDF. Jongeren met een lichamelijke of verstandelijke beperking krijgen de mogelijkheid toch hun dienstplicht te vervullen. Directeur Tiran Attia was in Nederland om geld in te zamelen voor dit project.

In een zaaltje in Amersfoort werd afgelopen maandagavond een benefietbijeenkomst georganiseerd door Christien Smits, een ouderenzorg-medewerker met een bijzondere belangstelling voor Israël. In januari bezocht zij in het land een basis van het programma Special in Uniform, waarna ze op het idee kwam om deze avond te organiseren. Enkele tientallen belangstellenden waren aanwezig om onder andere te luisteren naar de geschiedenis van het project. Al in de jaren tachtig nam de IDF jongeren met een beperking mondjesmaat op in zijn rangen. Pas sinds 2014 gebeurt dit op structurele basis via Special in Uniform. Het programma begon met vijftig jongeren. Op dit moment telt het leger 398 gehandicapten. Zij dienen op bases verspreid over het land. Daarnaast is er een wachtlijst van nog eens 250 jongeren.

Persoonlijke missie
De drijvende kracht achter de organisatie is luitenant-kolonel buiten dienst Tiran Attia. Hij beschouwt de integratie van gehandicapten in het Israëlische leger als een persoonlijke missie. “Vroeger dacht ik dat zij een last zouden zijn. Ze hebben immers veel aandacht nodig. Als iemand zich meldde, wees ik hem af,” blikt hij terug. Dit veranderde toen hij bij een hinderlaag vanaf zijn nek verlamd raakte (deze tekst gaat verder onder de afbeelding).

Attia lag in het ziekenhuis toen een groepje militairen met een beperking hem kwam opzoeken. “Er was een jongen in een rolstoel en een meisje met het down-syndroom. Een meisje pakte mijn arm en kneep er hard in. Toen zei ze dat alles zou goedkomen. Na een tijdje voelde ik een tinteling in mijn tenen. Drie weken later kon ik staan en drie maanden later kon ik weer lopen. Voor mij is dit een wonder van God. Hij liet me zien nederig te zijn. Want wie had mij de autoriteit gegeven om deze mensen af te wijzen voor het leger?”

Kwaliteiten
De inzet van mensen met een beperking in het Israëlische leger, gebeurde al in mijn tijd, zegt directeur Hanna Luden van het CIDI. “Ik heb een collega gehad met psychische problemen die alles wist van computers. Er was een vrouw met epilepsie, die met de juiste medicijnen prima functioneert,” vertelt Luden. “Het leger zorgt ervoor dat zij hun kwaliteiten kunnen inzetten. Er wordt zo veel mogelijk rekening gehouden met ieders capaciteiten. Soms vallen ze onder een ‘gewoon’ legeronderdeel, maar er zijn ook speciale onderdelen.”
Israël is het enige land ter wereld dat gehandicapten in het leger toelaat. Volgens Attia zien de meeste landen jongeren met een beperking nog steeds als een last. “Dan vragen ze me: ‘Ik ben toch geen goed doel?’ terwijl ik net heb verteld over alle positieve ervaringen. Iedereen mag alle kennis die we hebben opgedaan gratis overnemen. Maar niemand wil.”

Risico’s
De grote vraag is of jongeren met een verstandelijke beperking snappen waarvoor ze tekenen. In Nederland zijn hulpverleners extra alert bij mensen die geestelijk minder weerbaar zijn. Ze weten dat ze anders zijn, zoeken naar vrienden en durven niet snel iets te weigeren. “Juist mensen met een verstandelijke beperking zijn kwetsbaar voor beïnvloeding en misbruik,” vertelt bijzonder hoogleraar Orthopedagogiek Robert Didden van de Radboud Universiteit en gz-psycholoog. “Zij doorzien motieven van andere mensen niet altijd goed. Ze dreigen dan in situaties te komen waarvan ze zelfstandig niet goed afstand kunnen nemen. Ze willen erbij horen, als iedereen, maar kunnen moeilijker overzien wat daarvoor nodig is en wat daarvan de consequenties zijn. Ze zijn sterk afhankelijk van andere mensen.” (deze tekst gaat verder onder de foto).

Daarom is het volgens Didden de vraag of een jongere met een verstandelijke beperking daadwerkelijk ‘trots’ is om in het leger te mogen dienen. “Overziet hij dat goed of herhaalt hij gewoon wat zijn omgeving zegt zonder goed besef van de context.” Toch ziet hij ook de voordelen van dit principe van integratie. “Dit is wat we in de samenleving willen. En het leger is een specifiek element van een samenleving, zeker in Israël.”

Selectieproces
Maar volgens directeur Attia verloopt het selectieproces grondig. Als een jongere met een handicap zich aanmeldt, bekijkt een team van psychiaters, psychologen, artsen en maatschappelijk werkers wat hij of zij kan. Iemand in een rolstoel kan toch computers repareren of helpen met inpakwerk. “We kijken niet naar IQ of mobiliteit. We kijken naar zijn capaciteiten. Daarnaast krijgen hun toekomstige superieuren een training waarin ze leren hoe ze met gehandicapten moeten omgaan.”

In die aanpak kan Didden zich goed vinden. “Mensen, ook met laag IQ, kunnen vaardigheden ontwikkelen en dat gaat het beste wanneer ze daarbij goede ondersteuning krijgen.” zegt hij. “Vooral in stressvolle of onvoorspelbare situaties is het belangrijk dat deze mensen nabijheid van anderen ervaren. Dat zorgt ervoor dat zij niet overspoeld raken. Per persoon moet je kijken wat iemand nodig heeft om goed te functioneren in een bepaalde context. Dus het gaat niet alleen om vaardigheden en intellectuele capaciteiten. De steun, nabijheid en een ‘veilige’ situatie zijn ook belangrijk.”

En natuurlijk komt het voor dat iemand zo beperkt functioneert dat hij wordt afgewezen. Voor die groep mensen organiseert de IDF een keer per maand een ceremonie waarbij ze een uniform mogen dragen. Attia: “Het is feest en hun familie en vrienden zijn er. Dan zijn ze toch trots op zichzelf.” (deze tekst gaat door onder de afbeelding).

Financiering
Ondanks alle voorbereidingen hebben deze jongeren altijd hulp nodig, erkent de luitenant-kolonel buiten dienst. Tijdens de dienstplicht hebben ze altijd een begeleider bij zich: een therapeut, iemand die hen ondersteunt. Daarvoor is veel geld nodig. Gemiddeld kost de inzet van een gehandicapte in het leger zo’n achtduizend euro per persoon per jaar. Dat bedrag is nodig voor (medische) begeleiding, logistiek en andere zaken. Het grootste deel betaalt het Jewish National Fund in de Verenigde Staten, zo’n veertig procent. Daarnaast ontvangt Special in Uniform donaties van particulieren en bedrijven. Het Israëlische ministerie van Defensie draagt vijftien procent bij aan de kosten.
Aanvullend reist Tiran Attia de wereld over om geld in te zamelen. In het ideale geval is dat straks niet meer nodig. De interesse bij het ministerie van Defensie neemt toe. Hij hoopt dat het ministerie uiteindelijk alle kosten draagt.

Stapsgewijs
De integratie voor de militairen in spe verloopt stapsgewijs in fasen. Die eerste fase kan soms een jaar duren. Ze komen een keer in de week, of twee keer per maand. Ze leren zelfstandigheid, omgaan met stressvolle situaties, verantwoordelijkheden en vaardigheden. De rest van de tijd zijn ze thuis (deze tekst gaat verder onder de video).

Na hun ‘stage’ treden ze officieel toe tot het leger, compleet met ceremonie en een eigen ID-kaart. Hier werken ze als keukenhulp, bij een kopieerafdeling, in militaire winkels en depots, of helpen technici bij reparaties van materieel. Taken die mensen met laag IQ goed kunnen doen. Sommigen doen heel gekwalificeerd werk. “We hebben iemand in dienst die lichamelijk heel beperkt is, maar wel heel slim. Deze jongen beheert duizenden ziekenhuisdossiers.” Volgens Attia heeft de rekrutering van gehandicapten meerdere voordelen. “Een jongere voelt zich niet meer onmachtig. Hij is er trots op dat hij, net als zijn vrienden, iets kan bijdragen aan de veiligheid van zijn land. Bovendien raken militairen zonder handicap met hen vertrouwd. We zien dat commandanten van units met gehandicapten meer compassie tonen. Niet uit zwakte, maar uit liefde voor hun medemens.”

De inzet van jongeren met een beperking, maar ook van laagopgeleiden en zelfs mensen met een strafblad, is een van de mooie illustraties van de maatschappelijke functie van het Israëlische leger, zegt CIDI-directeur Luden. De IDF is een volksleger. Iedereen krijgt de kans om zich te ontplooien, los van opleiding, klasse of afkomst. Bovendien is de diensttijd een visitekaartje voor later. “Als mensen elkaar voor het eerst ontmoeten, vragen ze altijd waar je in het leger bent geweest.” legt Luden uit. “Je diensttijd is niet alleen een belangrijke fase in je leven. Het is de norm. Daarom vinden de meeste mensen die zo belangrijk. Er ontstaan hechte vriendschappen, soms voor het leven. Die periode zorgt voor een sterk netwerk, ook later in de burgermaatschappij.”

Terugkeer in de burgermaatschappij
De jongeren dienen vier jaar. Bij hun terugkeer in de maatschappij krijgen ze opnieuw begeleiding van het leger. In een overgangsperiode wordt rustig toegewerkt naar het leven buiten de poort. Attia verwacht dat het vinden van een baan langzaam makkelijker wordt. Sinds kort is in Israël bij wet vastgelegd dat overheidsinstellingen tenminste drie procent gehandicapten op de loonlijst hebben staan. “Ook hier geldt dat de maatschappij er voordeel bij heeft. Uit onderzoek blijkt dat de Israelische economie jaarlijks 1,3 miljard euro misloopt omdat mensen niet werken.” Nog belangrijker is misschien wel het principe van burgerschap van mensen met een beperking. Zij doen gewoon mee in de samenleving, ongeacht de kosten(besparing).

Voor Nederlanders is die wens om zo graag in dienst te willen, misschien vreemd, erkent Hanna Luden. Het grote verschil is dat Nederland dat gevoel van urgentie niet heeft en bovendien een beroepsleger heeft. In Israël is het voor de overgrote meerderheid vanzelfsprekend om in het leger te gaan. “Ze geloven in wat ze doen en zijn er trots op.”
Aan het einde van de avond was ter plekke minimaal 350 euro opgehaald. Mogelijk doneren bezoekers nog meer via een storting. Inmiddels heeft organisator Smits de smaak te pakken. Zij heeft een Facebookpagina opgericht en wil nog meer avonden organiseren, waaronder in Amsterdam. Attia komt dan terug.