Omstreden ‘Spinozabrief’ van rabbijn vooraf niet bekend bij PIG-bestuur

De omstreden brief waarin rabbijn Joseph Benjamin Serfaty van de Portugees-Israëlietische Gemeente (PIG) een bekende Spinoza-onderzoeker in de ban deed, was niet bekend bij het College van Parnassim, ook wel het PIG-bestuur. Dat schrijft voorzitter Michael Minco in een verklaring aan Jonet.nl over de brief en de gang van zaken. Ook kan hij nog niet inhoudelijk op de brief ingaan, die binnen en buiten Joods Nederland veel stof doet opwaaien. Met zijn schrijven heeft Serfaty de toegang tot het complex van de PIG ontzegd aan Spinoza-wetenschapper Yitzhak Y. Melamed. Eerder al liet directeur Emile Schrijver van het Joods Cultureel Kwartier – de beheerder van het complex – Jonet.nl weten de brief onacceptabel te vinden.

Melamed wil graag filmopnames maken in de Portugees-Israëlietische Synagoge (Snoge of Esnoga) en de Joodse bibliotheek Est Haim, maar mag daar van Serfaty niet komen vanwege een cherem op Spinoza. De zeventiende eeuwse filosoof werd in 1656 in de ban gedaan door de PIG en de huidige rabbijn zegt die lijn te volgen. Het College van Parnassim zegt nu niet op de hoogte te zijn geweest van de inmiddels veel besproken brief. ‘Het College is door het Rabbinaat vooraf niet gekend in de door hen ondernomen stappen. Wat vaststaat, is dat het niet in het belang van onze Gemeente is om op deze toon te reageren op de vraag van een wetenschapper’, schrijft voorzitter Minco aan Jonet.nl.

De redactie wilde van het College onder meer weten hoe het zo ver heeft kunnen komen en of hier sprake is van een rabbinale of een bestuurszaak. Ook vroegen we wat het bestuur vindt van de situatie die is ontstaan. Minco stelt dat de vragen van Jonet.nl ‘terechte vragen’ zijn en dat ‘wij eerst intern moeten uitzoeken wat er gebeurd is voordat wij hierover naar buiten treden’. Wel voegt de voorzitter er aan toe: ‘Wij staan altijd open voor verschillende meningen en opinies zoals ook gebleken is tijdens het symposium ‘de Casus Spinoza’ dat zondag 6 december 2015 plaatsvond in de Rode Hoed in Amsterdam. Spinoza-experts uit binnen- en buitenland lieten hun licht schijnen over de vraag of het mogelijk is de ban op Spinoza op te heffen. Tijdens dat symposium heeft Chacham Toledano het standpunt van het rabbinaat toegelicht’.

Toledano
Minco verwijst naar een debatavond die indertijd mede door Joods Educatief Centrum Crescas werd georganiseerd. Daar sprak rabbijn Toledano van de PIG. Hij stelde dan de ban tegen Baruch de Spinoza voor eeuwig is en dus niet kan worden opgeheven. Spinoza was een voorvechter van brede tolerantie. Hij vond dat Kerk en staat totaal van elkaar gescheiden moesten blijven. Hij brak met het idee van een bovennatuurlijke macht van God en sprak van een opperwezen dat gelijk staat aan de natuur (Deus sive Natura). Met zijn denkbeelden schiep hij een fundamenteel nieuwe visie op de mens, God en het universum, maar maakte hij ook vijanden. In 1656 deed de PIG hem in de ban en werd hij uit de gemeenschap verstoten. De tekst van de cherem die over hem is uitgesproken spreekt van ‘afschuwelijke ketterijen’ en ‘monstrueuze daden’.

Schrijver getergd
Zondag overkwam onderzoeker Melamed iets soortgelijks. Mede omdat deze wetenschapper van de gerenommeerde Johns Hopkins University in Baltimore zijn hele werkende leven aan Spinoza heeft gewijd, besloot rabbijn Serfaty hem de toegang tot het PIG-complex te ontzeggen. Een gotspe, vindt directeur Emile Schrijver van het JCK. Op maandag liet hij aan Jonet.nl weten de brief ‘schokkend’ en ‘volstrekt onacceptabel’ te vinden. Omdat het Snoge-complex bij het JCK hoort, heeft dat een belangrijke stem in het geheel. “Het complex is door Stichting Cultureel Erfgoed Portugees Israëlietische Gemeente (CEPIG) overgenomen van de Portugees-Israëlietische Gemeente.Op die manier is er een scheiding tussen religie en exploitatie van het erfgoed,” legde hij aan Jonet.nl uit.

Het JCK heeft een beheersovereenkomst met de Stichting CEPIG. Schrijver: “Verzoeken voor filmen in de Snoge worden altijd in goed overleg tussen het Joods Cultureel Kwartier en de voorzitter van het College van Parnassim van de PIG in behandeling genomen. Verzoeken voor gebruik van de bibliotheek worden nooit voorgelegd en dat zou ook ondenkbaar zijn. Fatsoenlijke onderzoekers en belangstellenden die Ets Haim willen bezoeken zijn na een afspraak altijd welkom. Dat weet professor Melamed inmiddels ook.” Daar voegt hij aan toe: “Er mogen nooit beperkingen zijn aan het gebruik van de bibliotheek. Het Joods Cultureel Kwartier en het College van Parnassim van de PIG denken hier hetzelfde over.”

Wie is er in Ets Haim de baas? “Het Joods Cultureel Kwartier voert het beheer over Ets Haim, de collectie is dus eigendom van de Stichting CEPIG,” legt Schrijver uit. “De afspraak die we met elkaar gemaakt hebben is dat in principe religie voor gaat in het gebruik van de Snoge, maar religieuze overwegingen mogen nooit een rol spelen in het gebruik van de bibliotheek. Dat was tot nu toe ook nooit het geval en het JCK en het College van Parnassim van de PIG denken daar nog steeds hetzelfde over. Het reactionaire standpunt van de rabbijn komt volledig voor zijn rekening en daarover dient hij zich aan het bestuur van de PIG te verantwoorden, onder wiens verantwoordelijkheid hij valt.”

Lees ook:
Spinoza-onderzoeker in de ban bij Portugees-Israelietische Gemeente
Een professor van de gerenommeerde Johns Hopkins University die in Spinoza gespecialiseerd is en voor zijn werk opnamen wil maken in de Portugees-Israëlietische Synagoge (Esnoga of Snoge), mag daar niet naar binnen. Dat heeft de rabbijn van de Portugees-Israëlietische Gemeente (PIG) per brief bevolen. De brief circuleert onder andere rond op Twitter en roept veel verbazing en verontwaardiging op.