Stedelijk Museum geeft Matisse terug aan Joodse erven

Een doek van Matisse wordt teruggegeven aan de rechtmatige Joodse eigenaren. Het werk, dat sinds 1941 in handen is van het Stedelijk Museum in Amsterdam, gaat naar de erven van Albert Stern. De Joodse-Duitse textielfabrikant vluchtte in 1937 vanuit nazi-Duitsland naar Nederland en nam zijn kunst mee. De Restitutiecommissie komt na circa tien jaar van onderzoek tot de conclusie dat het gaat om onrechtmatig verkregen kunst.

Het schilderij Odalisque van Henri Matisse werd door Stern in de Tweede Wereldoorlog noodgedwongen verkocht. Op die manier kon hij uit de geldzorgen komen en in leven blijven. Toch overleefde hij de Sjoa niet en vond hij in 1945 de dood in een Beiers concentratiekamp door longontsteking. Zijn vrouw wist in leven te blijven. Aan het begin van de oorlog kocht het Stedelijk Museum Odalisque, waarschijnlijk zonder te weten dat het afkomstig was van een Joodse eigenaar.

Onderzoek

Het Stedelijk ging in 2013 het proces aan om vijftien werken te laten onderzoeken. Aan de teruggaaf van het doek van Matisse, dat een toonaangevend schilderij in het museum is, ging dus ongeveer tien jaar aan onderzoek vooraf. Omdat Stern het moest verkopeb uit nood is er sprake ‘van onvrijwillig bezitsverlies door omstandigheden die direct verband houden met het naziregime’, aldus de Restitutiecommissie, die zich bezig houdt met de restitutie van Joodse roofkunst.

Stap voorwaarts

“Dit werk vertegenwoordigt een zeer verdrietige geschiedenis en is verbonden met een onuitsprekelijk leed dat deze familie is aangedaan,” zegt directeur Rein Wolfs van het Stedelijk Museum tegen Het Parool. “We hebben sinds ons onderzoek naar kunst uit de collectie in en rondom de oorlogsperiode, gepubliceerd in 2013, vragen gehad over de herkomst van dit werk. Het is een stap voorwaarts dat we samen met de erven deze zaak bij de Restitutiecommissie hebben kunnen aandragen.”

Gemeente

Ook cultuurwethouder Touria Meliani (GroenLinks) van Amsterdam is duidelijk: de gemeente is mede verantwoordelijk voor dit onrecht dat nu recht gezet wordt. “Joodse burgers is het bezit, de rechten, de waardigheid en in veel gevallen het leven afgenomen. Het teruggeven van kunstwerken, zoals het schilderij Odalisque, kan voor de slachtoffers heel veel betekenen en is van groot belang voor de erkenning van het onrecht dat hen is aangedaan. Als stad hebben wij daar een rol en verantwoordelijkheid in.” [tot 2006 was het museum een gemeentelijke instelling, red.]

Slavin

Het doek Odalisque werd in 1920 en 1921 door Henri Matisse geschilderd in Parijs. Het stelt een vrouw in een harem voor. In die jaren was het in de mode om scènes uit het toen ‘exotische’ Midden-Oosten te schilderen. Het Franse woord odalisque verwijst naar een slavin in een harem. Matisse schilderde het thema meerdere malen. Aan wie het doek precies wordt teruggegeven, is niet bekendgemaakt. Ook is dus niet duidelijk waar het exact naartoe gaat.