Tom Lehrer, wiskundige, humorist en muzikant – in memoriam

De Amerikaans-Joodse zanger en intellectueel Tom Lehrer is overleden. Hij werd 97 jaar oud en stond bij het grote publiek bekend om zijn maatschappijkritische nummers. Ook was hij een inspiratiebron voor andere zangers als Randy Newman en Weird Al Yankovic. Bekende nummers van Lehrer waren onder andere ‘Poisoning Pigeons in the Park’ en ‘The Elements’.

Thomas Andrew Lehrer werd op 9 april 1928 geboren in New York, waar hij in een Joodse familie opgroeide. Hij was de zoon van Morris James Lehrer en Anna Lehrer, en had ook een broer. Het gezin was Joods, maar omarmde ook het christendom. Zo gingen de jongens naar de zondagsschool en werd er thuis kerstmis gevierd. Het Jodendom en de Joodse cultuur kwamen erbij.

Show

Op zevenjarige leeftijd ging Lehrer op pianoles. Hoewel hij een opleiding kreeg in klassieke pianomuziek, was hij meer geïnteresseerd in de populaire muziek van zijn tijd. Uiteindelijk stuurde zijn moeder hem naar een pianoleraar die hem de Broadway- en showmelodieën leerde spelen. Daar hield hij van. Al op jonge leeftijd begon hij met het bedenken en componeren van showtunes.

Wonderkind

Lehrer werd beschouwd als een wonderkind en sloeg twee klassen over, waarna hij op vijftienjarige leeftijd naar Harvard kon gaan. Als student begon hij  komische liedjes te schrijven om zijn vrienden te vermaken, zoals ‘Fight Fiercely, Harvard’. Ze werden in 1951 en 1952 uitgevoerd als The Physical Revue voor de faculteit natuurkunde van de universiteit. Lehrer studeerde cum laude af als wiskundige.

In 1953 verliet hij Harvard om te gaan werken voor Baird-Atomic, een bedrijf dat wetenschappelijke en industriële spullen maakte, waarna hij twee jaar later voor het Amerikaanse leger werd opgeroepen. Hij diende tot 1957 en werkte voor de National Security Agency (NSA). Ook heeft hij naar eigen zeggen toen de Jello shot uitgevonden om zo het alcoholverbod op de basis te kunnen omzeilen.

Grammy

Als wiskundige bleef Lehrer tot op hoge leeftijd verbonden aan universiteiten. Hij doceerde onder andere aan het aan, Harvard, Wellesley College, het MIT en de University of California. In de jaren vijftig en zestig combineerde hij zijn baan met optredens als entertainer. Hij bracht twee studio-albums uit en drie live-albums uit. Voor ‘An evening wasted with Tom Lehrer’ werd hij in 1960 genomineerd voor een Grammy.

Lehrer componeerde en zong veel komische en maatschappij-kritische liedjes. Bij het grote publiek werd hij vooral bekend van ‘The elements’, een nummer waarin de elementen uit de tabel van Mendelejev de revue passeren. Het liedje komt onder andere voor in ‘The big bang theory’, een populaire tv-reeks over een groep wetenschappers met Kaley Cuoco als ‘girl next door’.

Milieu

Andere bekende liedjes van Lehrer zijn ‘Who’s next’, dat gaat over kernwapens, en ‘Pollution’, dat verhaalt over milieuvervuiling. Niet alleen trad hij op in de VS, maar ook in Europa. Zo was Lehrer een graag geziene zanger in het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en België, en dan vooral aan universiteiten. In Scandinavië trad hij ook op televisie op.

Hoewel Lehrer een held van de anti-nucleaire, linkse burgerrechtenbeweging was, had hij een hekel aan de esthetiek van de tegencultuur van de jaren zestig. Toen de beweging eind jaren zestig in de VS aan momentum won, stopte hij daar grotendeels met optreden. In de jaren zeventig stopte hij er helemaal mee. Sinssdien richtte hij zich op het doceren van wiskunde en muziekkunde aan de universiteiten waaraan hij verbonden was.

Niet over doen

Toen hem in 2000 werd gevraagd waarom hij zijn muziekcarrière had opgegeven, antwoordde Lehrer: “Als er een idee bij me opkwam, dan schreef ik, en als dat niet zo was, dan niet; en geleidelijk won de tweede optie het van de eerste. Af en toe vragen mensen: ‘Als je het leuk vond, waarom doe je het dan niet nog een keer?’ Ik antwoordde dan: ‘Ik heb de middelbare school leuk gevonden, maar ik zou dat zeker niet nog een keer willen doen’.”

Lehrer was weliswaar gestopt; zijn liedjes en werk bleven voortleven. Soms was er zelfs een wederopstanding zonder dat hij erom vroeg, onder meer in de jaren tachtig, negentig en daarna. In 2000 werd de cd-box The Remains of Tom Lehrer uitgebracht, met daarin live- en studioversies van zijn eerste twee albums, de nummers die hij schreef voor The Electric Company, eerder niet-uitgebracht materiaal en een gebonden songtekstboekje.

Rechten

In 2010 werd al het werk van Lehrer gedigitaliseerd en in 2020 gaf hij toestemming om alles rechtenvrij te maken. Twee jaar later deed hij formeel afstand van de auteursrechten en de uitvoerings-/opnamerechten op zijn liedjes. Ook kwam er een site waar al zijn opnames en afdrukbare kopieën van al zijn liedjes gedownload kunnen worden.

Door de rechtenvrije status gingen anderen met het werk verder. Zo kwamen er in 2024 weer heruitgaven. Leher is nooit getrouwd en had ook geen kinderen. Hij stierf op 26 juli 2025 in zijn huis in Cambridge, Massachusetts, op 97-jarige leeftijd.