‘Verzetsvrouw Joke Folmer (99) redde vele Joden van de dood’ – in memoriam

Verzetsvrouw Joke Folmer is eind vorig jaar op 99-jarige leeftijd gestorven. Dat maakte haar familie afgelopen week bekend. In de bange jaren ’40-’45 was ze in de bloei van haar jeugd. In het verzet gaan was geen keuze: ze deed het gewoon omdat ‘het niet anders kon’. Folmer smokkelde circa driehonderd Joden en geallieerde piloten de grens over. Ze kwam in het nauw en wist aan de doodstraf te ontsnappen. Dolle Dinsdag was haar redding. Na de oorlog woonde ze tot aan haar dood op Schiermonnikoog. Ze was ook een vriendin van zangeres Vera Lynn. Update: volgens een oplettende burger klopt het niet dat Folmer Joden zou hebben gered.

Joodse hartsvriendin
Joke Folmer werd op 9 juli 1923 in Hoofddorp geboren, maar verhuisde al als baby naar Nederlands-Indië, waar ze tot haar zestiende bleef wonen. Een aantal maanden voor de oorlog uitbrak keerde ze terug naar de polder, die in mei 1940 werd overrompeld door nazi-Duitsland. Ze was toen scholier op het lyceum in Zeist, waar ze een Joodse hartsvriendin in de klas had zitten. Toen deze klasgenoot, Rosette Bannet, vanwege haar Joods zijn niet meer naar school mocht komen besloot Folmer om haar wiskundehuiswerk te maken. Ze bezorgde het huiswerk in pakketjes bij de familie Bannet.

Pakketjes
Op een dag was de Joodse familie verdwenen. Ze waren foetsie en bleken op transport gezet te zijn, naar het Oosten. Later zou blijken dat vader, moeder en hun kinderen, Rosette incluis, in Auschwitz werden vermoord. Folmers wiskundedocent vroeg haar in 1942 om ook andere pakketjes te bezorgen, met succes. Zo rolde ze het verzetswerk in. “Als het een licht pakje was, dan waren het meestal bonkaarten. En als het zwaar was, dan was het waarschijnlijk munitie of een pistool of zo, dat wist je niet,” vertelde Folmer jaren later in de NTR-serie ‘De Oorlog’ in 2009.

Fiat Libertas
Folmer ging zich gaandeweg ook met smokkelwerk bezighouden. Binnen afzienbare tijd groeide ze uit tot een van de beste smokkelaars van bezet Nederland. Ze wist zeker driehonderd Joden, geallieerde piloten en anderen de grens over te zetten, zodat ze langzaamaan in veiligheid konden worden gebracht. Vast staat dat Folmer vele Joden van de dood heeft gered. Haar verzetsgroep Fiat Libertas werd september 1943 verraden en opgerold. Folmer werd ter dood veroordeeld en belandde in het Scheveningse Oranjehotel en ging door naar Kamp Vught. Haar executie werd verhinderd door de ontruiming van het kamp, op Dolle Dinsdag. 

Kinderbescherming
Folmer werd afgevoerd naar Duitsland, waar ze in verschillende gevangenissen vast zat, onder andere in Waldheim in Saksen. Doordat ze vaak op transport was, haalden haar doodvonnis-papieren haar nooit in. In Waldheim werd ze op 6 mei 1945 door de Russen bevrijd. Na terugkeer in Nederland moest Folmer haar leven opbouwen. Ze trouwde in 1950 met een oud-verzetsman en verwerkte in haar trouwjurk een strook uit de parachute die ze van een geredde piloot als aandenken had gekregen. Het paar kreeg vijf kinderen en nam vijf pleegkinderen in huis. Folmer bleef werken, onder meer bij de Kinderbescherming en de pleeggezinnencentrale.

Onderscheidingen
Vakanties bracht Folmer door op Schiermonnikoog, een eiland waar ze zich eind jaren zeventig na haar scheiding vestigde. In de jaren tachtig ging lezingen geven op scholen en zich met oorlogsherdenkingen bezig houden. Met de jaren werd ze onderscheiden met de Medal of Freedom, het Bronzen Kruis, het Verzetsherdenkingskruis, het Croix du Combattant, het ereburgerschap van Toronto en de erepenning van de gemeente Schiermonnikoog.

Vera Lynn
Tevens was Folmer bevriend met Vera Lynn, de legendarische Britse oorlogszangeres die net als een onderscheiding had voor haar rol in de oorlog. Toen de Nederlandse eens bij een herdenkingsbijeenkomst in Londen was, kwam koningin Elizabeth II even naast haar zitten. In een interview zei ze erover: “Ze vroeg waar ik vandaan kwam en informeerde naar mijn verzetsverleden.” Over haar eigen oorlogsjaren vertelde de Queen aan Folmer dat ze in die tijd -auto’s had gerepareerd.” Op hoogbejaarde leeftijd ontmoette ze ook koning Willem-Alexander, die haar bedankte voor haar moed. Op 11 december 2022 overleed Folmer in haar woonplaats Schiermonnikoog.

Update:

Volgens Jan Smink, een oplettende burger die in archieven speurt, klopt het niet dat Folmer Joden zou hebben gered. ‘Uit de verslagen van de verhoren van de parlementaire enquête regeringsbeleid 1940-1945, blijkt dat de doelgroep van de verzetsbeweging (Fiat Libertas) feitelijk militair weerbare mannen waren, met name Franse en Belgische krijgsgevangenen en geallieerde piloten die in bezet gebied neergestort waren naar Engeland te smokkelen’, zo schrijft hij aan de redactie van Jonet.nl. ‘Haar verklaring in de parlementaire enquête en het ontbreken van haar naam in de Yad Vashem-database hebben mij ervan overtuigd, dat zij ten onrechte als redder van Joodse Nederlanders wordt genoemd. Dit is geen diskwalificatie van haar verzetswerk’.

Lees ook:
Marga Grunberg (98) bracht illegale Parools rond – in memoriam
Onlangs is oud-verzetsvrouw Marga Grunberg op 98-jarige leeftijd overleden. In de Tweede Wereldoorlog wist ze aan de Jodenvervolging te ontkomen en sloot ze zich aan bij het verzet in Amsterdam, waarvoor ze onder andere de illegale krant Het Parool rondbracht. Grunberg, die als naaister in een atelier werkte, begon na de oorlog met het vervaardigen van trouwjaponnen en theaterkostuums.