Victor Halberstadt, meester-netwerker – in memoriam

Hij had een topnetwerk in binnen- en buitenland, was bevriend met prinses Beatrix en hielp koningin Máxima mee integreren, maar hij liep nooit ergens mee te koop. Econoom en emeritus hoogleraar Victor Halberstadt, hij overleed vrijdag op 85-jarige leeftijd. De PvdA’er, die in 1981 een kabinetscrisis lijmde, en grossierde in topfuncties en commissariaten, was achter de schermen meestal op zijn best. Voor hem gold: spreken is zilver, maar zwijgen is goud.

Victor Halberstadt werd op 16 juni 1939 geboren in Amsterdam in een Joods gezin. Zijn vader was koopman in jutezakken en tabaksafval. In de Tweede Wereldoorlog moest hij kind onderduiken in Zuid-Limburg, waar hij een zware tijd doormaakte. Het gezin overleefde de Sjoa, maar de rest van zijn familie werd vermoord. Volgens zijn kennissen, onder wie Felix Rottenberg, zou de onderduikperiode later voor hem reden zijn geweest om vaker niet in het openbaar op te treden als wel.

Handelshuis

Zijn bevrijding door de Amerikanen maakte indruk: na het behalen van het HBS-diploma vertrok de jonge Halberstadt naar New York om in een handelshuis te gaan werken. In die hoedanigheid leerde hij de financiële wereld kennen. Eenmaal een paar maanden in de VS, kwam er een oproep om in het Amerikaanse leger te dienen. Toen hem duidelijk werd dat van uitstel geen sprake kon zijn, besloot hij om terug te reizen naar Nederland, waar hij in Amsterdam economie ging studeren.

Hoogleraar

Die studie lag Halberstadt erg goed. Hij bleef aan de UvA verbonden en werd in 1965 benoemd tot wetenschappelijk hoofdmedewerker Openbare Financiën van de universiteit. Promoveren lukte hem net niet, omdat hij zijn proefschrift uit zijn auto zou zijn gepikt of in een taxi was blijven liggen. Halberstadt bleef zijn andere functie aan de UvA uitoefenen tot 1974, waarna hij werd benoemd tot hoogleraar in de Leer der Openbare Financiën aan de Rijksuniversiteit van Leiden.

Heertje

Onderwijl was Halberstadt lid geworden van de Partij van de Arbeid (PvdA), waarbinnen hij samen met Arnold Heertje (zijn zwager, want hij was met diens zus Betty getrouwd) Dik Wolfson en Jan Pen meedacht met partijleider Joop den Uyl. Iedere zondagmiddag belde hij uren met Den Uyl, schreef Vrij Nederland-journalist Joop van Tijn ooit. Samen met de andere PvdA-economen schreef hij in de jaren zeventig kritische stukken over de alsmaar uitdijende overheidsuitgaven, hetgeen voor reuring zorgde binnen de partij.

Negatieve belasting

Halberstadt lanceerde eveneens het tijdschrift Openbare Uitgaven, waarin hij het idee voor zogenoemde ‘negatieve inkomstenbelasting’ introduceerde. ‘De fiscus hoeft niet alleen geld te innen, positieve belasting, maar moet het ook uitkeren. Dat is negatieve belasting’, schreef de hoogleraar economie. Hij wilde het middel juist inzetten in de strijd tegen armoede. Veel PvdA-leden en -kiezers begrepen zijn redenatie echter niet. In de jaren tachtig ging de partijeconoom door met zijn rol, die zich steeds meer achter de schermen afspeelde.

Lijmpoging

Gaandeweg breidde Halberstadt zijn netwerk uit, onder andere naar het koningshuis. In 1980 werd hij door prins Bernhard gevraagd om honorair secretaris-generaal te worden van de Bilderbergconferentie, de jaarlijkse bijeenkomst waar regeringsleiders, ministers, captains of industry en wetenschappers in alle discretie met elkaar konden spreken en netwerken. Hij zou nog lang betrokken blijven. Een jaar later vroeg koningin Beatrix hem om het pasgeboren kabinet Van Agt II te lijmen, omdat dat in crisis was geraakt en dreigde te vallen. Het lukte informateur Halberstadt. Desalniettemin viel het CDA-PvdA-D66-kabinet zeven maanden later alsnog.

Gebakken eitje

Door zijn positie in de Bilderberggroep en goede contacten in de politieke elites in Den Haag en andere hoofdsteden, werkte Halberstadt een groot en omvangrijk netwerk uit. De mythe bestond op een gegeven moment dat hij de duizend meest invloedrijke mensen ter wereld in zijn telefoonboekje had staan. Hij was tot 2004 tevens Kroonlid van de Sociaal Economische Raad (SER) en had een korte lijn met CDA-premier Ruud Lubbers (r. 1982-1994). Ook andere topbestuurders hadden contact met Halberstadt, onder wie premier Mark Rutte (VVD), die wel eens een gebakken eitje bij hem kwam eten.

Máxima

Voor Halberstadt gold vaak: spreken is zilver, maar zwijgen is goud. Discretie en achter de schermen werken, dat waren zijn handelsmerken. Mettertijd bouwde hij zo ongewild een mysterieus en sfinxachtig imago van zichzelf op. Rond het millennium vroeg zijn vriendin koningin Beatrix hem of hij haar aanstaande schoondochter Máxima Zorreguieta wegwijs wilde maken in de Nederlandse economie en samenleving. Halberstadt nam de uitdaging aan en ging met de Argentijnse aan de slag. Zo werden ze eens samen gezien op een terrasje in de Jordaan, samen met zijn dochter en een kop koffie.

WEF

Doordat bekend werd dat hij Máxima begeleidde bij haar inburgering werd Halberstadt bekender bij het grote publiek, iets wat hij niet uitbuitte. Wel gaf hij soms een interview, maar daar bleef het dan ook bij, want zijn core business vond het beste achter de schermen plaats. Halberstadt breidde zijn functies uit. Zo was hij onder andere verbonden bij de banken ING en Goldman Sachs, autofabrikant DaimlerChrysler en telecommunicatieconcern KPN. Oo was hij adviseur bij universiteiten in Istanbul en Singapore. Ook was hij lid van het World Economic Forum (WEF) in Davos.

Cultuurwereld

Alsof het allemaal nog niet genoeg was, vervulde Halberstadt ook nog bestuursfuncties in culturele instellingen, zoals het Koninklijk Concertgebouw en lid van de Raad van Toezicht van De Nederlandse Opera (DNO). Onder zijn begeleiding kwam de fusie van DNO, het Nationale Ballet en Het Muziektheater Amsterdam tot de Nationale Opera & Ballet tot stand. Hij kreeg er van de gemeente Amsterdam de Frans Banninck Cockpenning voor. Verder was hij bestuurslid van het International Centre for Missing & Exploited Children en zat hij in de raad van toezicht van de Boekmanstichting.

Dagobert Duck

Het economenvakblad ESB noemde Halberstadt in 2003 gekscherend ‘de Dagobert Duck van het sociaal kapitaal’. Voor zijn maatschappelijke inzet werd hij in 1990 benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw en voor zijn verdiensten voor het Koninklijk Huis werd hem in 2018 het Erekruis in de Huisorde van Oranje toegekend. Halberstadt overleed in zijn geboorteplaats Amsterdam op vrijdag. Hij was 85 jaar oud. Met het overlijden van Victor Halberstadt verliest de universiteit een markante en erudiete persoonlijkheid, aldus het bestuur van de Universiteit van Leiden in een verklaring.