Blind zijn voor elkaars werkelijkheid – column Marc de Hond
‘Als ik de enorme tegenstellingen zie in de wereld: links tegen rechts, PVVers tegen moslims, Republikeinen tegen Democraten, gelovigen tegen ongelovigen, pro-Pieten tegen anti-Pieten, Israeli’s tegen Palestijnen (en allemaal vice versa, ga zo maar door), vraag ik me af: hoe kan het eigenlijk dat mensen het zo ontzettend oneens kunnen zijn met elkaar?
Dan moet ik denken aan een willekeurige zondagmiddag in een willekeurig voetbalstadion. Het was de laatste minuut van de wedstrijd en het stond nog 0-0. De spits van het rode team schoot de bal van vlak buiten het strafschopgebied richting de linkerbovenhoek. De keeper van het gele team stond iets te ver voor zijn doel; maar met een acrobatische zweefduik naar achteren wist hij de bal uit het doel te slaan, waarna hij zelf in het doelnet belandde. De scheidsrechter had vrij zicht op de situatie. Hij zag dat de bal minstens een halve meter over de doellijn was geweest. Hij twijfelt geen moment en fluit voor een doelpunt. De helft van het stadion juicht. De andere helft van het stadion protesteert en scheldt de scheidsrechter uit voor rotte vis, hondelul, Jules de Corte.
Voor iedere voetbalfan moet de situatie die middag – gemiddeld– even goed te zien zijn geweest. Toch gebeurde er iets fascinerends. De mensen die zeker wisten dat het een doelpunt was, waren ‘toevallig’ allemaal supporters van het rode team. De andere helft, die niet kon geloven dat de scheidsrechter een doelpunt toekende… waren op hun beurt, “toevallig” allemaal supporters van het gele team. Allemaal waren ze honderd procent overtuigd van wat ze gezien hadden.
Bovenstaand fenomeen heeft me altijd gefascineerd. Hoe gebeurtenissen door verschillende getuigen, zo totaal anders kunnen worden geïnterpreteerd. Blijkbaar niet op basis van wat wij werkelijk geobserveerd hebben, maar vooral op basis van wat het meest bijdraagt aan de door ons gewenste uitkomst. Ik zat in de Arena altijd naast zo’n man die bij elke overtreding die tegen Ajax gemaakt werd, schreeuwde om een gele kaart. Elke schop die de Ajacieden zelf gaven, zag hij door de vingers.
Dit gebeurt niet alleen in de overzichtelijke wereld van sportsituaties. Ook in ons dagelijks leven zien we vooral wat we het liefst wìllen zien. Ik vind het zo opvallend dat in een strafzaak, zelfs het meest objectieve bewijs, door de advocaat van de verdachte en de Officier van Justitie altijd totaal verschillend wordt geïnterpreteerd. Bewijs dat een verdachte vrijpleit wordt door het Openbaar Ministerie doorgaans gewantrouwd. Terwijl in diens taakomschrijving toch echt staat: waarheidsvinding. Toch hoor ik nooit dat de openbare aanklager midden in een rechtszaak tegen een verdachte zegt: “jeetje, nu ik deze getuige zo hoor, zou uw verweer dat u onschuldig bent ook best kunnen kloppen”.
Als er ergens in het Westen weer een verschrikkelijke aanslag wordt gepleegd door iemand die zich heeft laten “inspireren” door IS, dan is dat voor PVV-aanhangers de bevestiging van hun standpunt dat de islam een groot gevaar is voor hun veiligheid, niet thuishoort in de westerse cultuur en dat vergaande maatregelen tegen alle moslims gerechtvaardigd zouden zijn. Iemand die van mening is dat deze terroristische aanslagen slechts gepleegd worden uit naam van een heel kleine radicale groep, kijkt vanuit dat perspectief naar dezelfde tragedie. Beiden vinden van elkaar dat ze blind zijn voor “de werkelijkheid”.
Mensen die in God geloven zien wonderen, en atheïsten zien toevalligheden. Mensen die anti-Zwarte Piet zijn zien een racistische karikatuur. Mensen die pro-Zwarte Piet zijn snappen niet dat iemand iets verkeerds kan zien in hun onschuldige traditie, hun kinderfeest. En toch… is het dezelfde Piet. Mensen die pro-Israël zijn zien een muur die veiligheid brengt en aanslagen voorkomt. Mensen die pro-Palestijns zijn zien een schandalig teken van onderdrukking. En toch… is het dezelfde muur.
De een ziet in een cartoon een diepe belediging, de ander vrijheid van meningsuiting. De een ziet de aanhouding van een zwarte rapper in een dure auto en noemt het ‘racial profiling’, de ander een noodzakelijk kwaad om boeven te vangen. De een ziet een Syriër op een bootje dobberen in de Middellandse zee en ziet een vluchteling, de ander ziet een verkrachter, terrorist of gelukszoeker. De een ziet een warmterecord als bewijs van de opwarming van de aarde, de ander ziet een flinke sneeuwbui als bewijs van het tegendeel. We kijken allemaal naar hetzelfde, maar toch zien we allemaal iets anders.
De meeste rijke mensen zijn ervan overtuigd dat het “voor de economie” beter is als er een laag belastingtarief is. Want dan houden zij meer geld over om uit te geven, en dat geeft een boost aan de werkgelegenheid. De meeste directeuren geloven dat het voor ‘onze concurrentiepositie’ goed is als lonen niet te snel stijgen. Veel arme mensen geloven juist dat het voor de economie beter is als zij loonsverhoging krijgen en rijke mensen wat meer belasting betalen. En waarom hoor je nooit een tabaksfabrikant die zegt: “Hè! Volgens mij zijn die dingen die wij produceren hartstikke kankerverwekkend!”.
Heel toevallig komt de manier waarop je de werkelijkheid ziet, blijkbaar vooral overeen met hoe jij over de wereld denkt of zoals het voor jou het beste uitkomt. Uitdrukkingen als “de feiten spreken voor zich” en “mijn ogen bedriegen mij niet” slaan blijkbaar nergens op. Want het tegendeel is waar: de feiten kunnen elke kant op beredeneerd worden en je ogen zien wat jouw hersenen willen dat ze zien. Dat iets waar “voelt” betekent nog niet dat iets ook echt waar “is”. Soms zijn er zelfs meerdere waarheden. Het ligt er maar net aan door wiens ogen je kijkt.
Geen wonder dat we het zo vaak oneens zijn over de oplossingen: we moeten het eerst nog eens zien te worden over de feiten! Want of het nou op social media is, of in de Tweede Kamer, we praten wel tegen elkaar, maar niet vaak met elkaar. Het zou zoveel helpen als we eens wat vaker daadwerkelijk, oprecht, probeerden om situaties “door elkaars ogen te zien”. Wat zijn onze angsten? Wat zijn onze problemen? Wat zijn onze oplossingen?
Wat zou het fijn zijn als we allemaal zouden erkennen dat – hoe zeker we ook denken te zijn over onze opvattingen – we het net zo goed faliekant mis kunnen hebben.
Door veel mensen wordt twijfel gezien als zwakte.
Nee, twijfel is een absolute voorwaarde om samen tot oplossingen te komen.’
