Bloemen en stenen
‘Onlangs was ik bij een bijzondere, waardige crematie. In mijn relatief jonge leven heb ik aardig wat begrafenissen en een paar crematies meegemaakt. De dood hoort nou eenmaal bij het leven.
In het Jodendom begraven wij de overledene en is crematie niet toegestaan. Mijn grootvader zichrono livracha (zijn nagedachtenis zij tot zegen) koos bewust voor een crematie, omdat zijn moeder – met wie hij tijdens de Tweede Wereldoorlog een zelfmoordpoging had ondernomen om niet in Duitse handen te vallen – om die reden een Joods graf werd geweigerd na de oorlog. Als zijn moeder geen Joods graf verdiende “dan hij evenmin”. Tot stof zult gij wederkeren.
Op een Joods graf worden doorgaans geen bloemen gelegd, maar steentjes. De symboliek van een vergankelijke bloem tegenover een eeuwig steentje spreekt mij erg aan. Je zal mij daarom altijd een steentje zien leggen. De laatste eer betuigen aan een overledene, en aan diens naasten, is ook stilstaan bij wat iemand in het leven heeft gedaan en betekend. Dat zijn bijvoorbeeld mooie herinneringen, goede daden en gezinsleden die hij achterlaat. Het is terugkijken en naar voren kijken. Wij moeten rouwen, maar mogen niet in het verdriet blijven hangen. God geeft en God neemt.
Wat mij aansprak tijdens de crematie waren de persoonlijke verhalen van familieleden en vrienden, afgewisseld met foto’s en prachtige klassieke muziek. Het gaf alle aanwezigen een goed beeld van het leven van die persoon. In het Jodendom is een lewaja (begrafenis) veel ritueler. Het is niet alleen dat ik deze beide vormen kan respecteren, waarom kunnen ze niet gecombineerd worden? Bloemen verwelken, maar staan symbool voor bloei en voor leven. Hoe mooi is de symboliek om zowel een steentje als een bloem te leggen! In tegenstelling tot wat soms gedacht wordt, is het nergens verboden om een bloem te leggen op een Joods graf, het is echter geen gebruik. Sefardische en chassidische Joden branden vaak ook een kaars.
Het Jodendom zit vol met riten en gebruiken en die nemen een bijzondere plek in. Een minhag (gebruik) van een lokale gemeenschap mag niet zomaar door een rabbijn worden opgeheven. Zo wacht een Jood uit Frankrijk zes uur tussen het eten van vlees en melk, een Zwitser vier uur en een Nederlander “slechts” een uur, maar op sjabbat hebben we allemaal twee challes. Het Jodendom als geen ander staat voor diversiteit binnen eenheid.
We moeten vasthouden aan tradities en ons tegelijkertijd beseffen dat deze niet heilig makend zijn. Wat mij betreft verdient een steentje leggen zeker ook een bloemetje.’
