Criticasters Namenwand maken boekje met tegengeluid, ‘Van der Laan en Halsema zijn politiek correct’

Hoewel het Holocaust Namenmonument Nederland er naar alle waarschijnlijkheid komt, hebben critici van ‘de Namenwand’ een boekje samengesteld waarin de belangrijkste tegengeluiden verwerkt zijn. De bundel ‘Bedenkt eer gij herdenkt’ werd donderdagmiddag gepresenteerd in architectuur-instituut ARCAM in Amsterdam. Het blauwe boekje bevat onder meer bijdragen van architect Herman Hertzberger, columnist Max Pam, socioloog Abram de Swaan, bestuurder Ruben Vis en journalist Herman Vuijsje. Die laatste geeft aan dat het boek misschien te laat komt. “Beter laat dan nooit, roepen we nog steeds tegen elkaar.”

De criticasters
In een volle zaal van ARCAM komen ze samen. De criticasters van de Namenwand. Joden en niet-Joden. Jarenlang hebben zij geageerd tegen het project, dat binnen een paar jaar zal herrijzen op het huidige Weesperplantsoen. Sommigen waren vanaf het begin al tegen het eerste ontwerp voor een wand met namen, in het Wertheimpark. Dat plan ging na veel reuring en ruzies met de omwonenden de prullenmand in en na verschillende stappen besloot de Amsterdamse gemeenteraad dat het moment op de nieuwe locatie mag komen, tegenstand uit de buurt ten spijt. In ARCAM komen de gelijkgestemden samen voor de presentatie van hun boekje, en staan ze met NIOD-directeur Frank van Vree stil bij vormen van herdenken.

Nog niet ten onder
Voor de tegenstanders en critici van het project van het Nationaal Auschwitz Comité (NAC) en diens voorzitter Jacques Grishaver geldt: we zijn nog niet ten onder. Momenteel loopt er een procedure bij de Raad van State over de besluitvorming en de komst van het gedenkteken op het Weesperplatsoen. Wel zijn er al bomen gekapt, wordt de grond bouwklaar gemaakt en gaat het inzamelen van geld gewoon door. Tijdens de boekpresentatie en op de borrel na afloop valt er dan ook het nodige cynisme te bespeuren. “We zijn met dit boekje eigenlijk een beetje te laat,” zegt iemand die anoniem wil blijven. Gniffelend. Maar toch vindt hij dat het tegengeluid een plek moet krijgen en gehoord moet worden. “Dat is onvoldoende gedaan.”

‘Van der Laan was en Halsema is erg politiek correct. Zodra het over Joden gaat, wordt het heilig.’Herman Vuijsje

Politiek correct
Samensteller Herman Vuijsje vindt hetzelfde. “De discussie over de Namenwand is achterstallig, die is eigenlijk niet gevoerd. De belofte van wijlen burgemeester Eberhard van der Laan, dat er echt nog een discussie over de nieuwe locatie zou plaatsvinden, is niet ingelost. Ook in de raad is er niet inhoudelijk over gesproken. De Joodse gemeenschap en de buurt hebben dat ook niet gedaan,” aldus Vuijsje, die stelt dat Van der Laan en zijn opvolger Femke Halsema ‘erg politiek correct zijn’. “Het zijn twee mensen die ik zeer hoog heb zitten, maar op dit punt zijn ze te correct. Zodra het over Joden gaat, wordt het heilig.”

Protestpamflet
Van der Laan en Halsema hebben de Namenwand er doorgedrukt. “Zodra er een initiatief komt waar het woord Auschwitz in voor komt en er mensen zijn die dat initiatief niet honoreren, dan komen die mensen op een verkeerde plek terecht.” Volgens de journalist weten en wisten Halsema en Van der Laan dat ze politiek gekielhaald zullen worden als ze een dergelijk monument niet door zouden laten gaan. Het boekje ‘Bedenkt eer gij herdenkt’ is een soort protestpamflet. “De meeste meningen tegen het namenmonument worden erin vertolkt. Maar het is ook een breder verhaal: want hoe herdenk je eigenlijk?”

Debat is nodig
Volgens Vuijsje moet er een goed debat komen over hoe we de slachtoffers van de Sjoa willen herdenken. “Dat debat wordt momenteel niet gevoerd, terwijl het uiterst relevant is. Kijk naar het namenmonument. Als dat ding er eenmaal staat, dan is het er. Het is heel gek dat er geen debat over is geweest.” Maatschappelijk gezien is er volgens hem sprake van een politiek correct schuldgevoel. “Wat Grishaver doet, is een soort schuldgevoel bevorderen bij niet-Joodse Nederlanders. Dat is ook best en daar zijn allerlei redenen voor te bedenken als we het hebben over de oorlogsgeneratie, maar die generatie is dood en daarom is het tijd om er eens op een andere manier naar te kijken.”

Anders herdenken
Na de oorlog heerste er alom een idee dat de Nederlanders heldhaftig waren en zich verzet hadden tegen de Jodenvervolging. In de jaren zestig kwam de ommekeer en het inzicht dat dit niet het geval is geweest. Toen kwam het schuldbesef en kwamen de Joden centraal te staan in het herdenken, aldus Vuijsje. Langzaamaan verschoof het herdenken Joodse slachtoffers als groep maar het individu. “Maar nu zijn we enkele decennia verder en is het tijd om het wat afstandelijker te bekijken, en niet steeds weer opnieuw en met grotere gebaren die schuld te vertolken.”

Beter laat dan nooit
Het boekwerk is ‘een waaier van bijdragen van mensen die om allerlei verschillende redenen tegen het namenmonument zijn’. Vuijsje: “Misschien komt dit boek nu wel te laat, maar beter laat dan nooit. Dat roepen we nog steeds tegen elkaar.” Het is niet te laat, omdat het over een breder onderwerp bestrijkt. “Hoe herdenk je? Die vraag kan bij toekomstige initiatieven van pas komen.” Momenteel loopt er nog een beroep bij de Raad van State. “Dat heeft niet veel kans van slagen, want ze denken: het moet nu maar eens afgelopen zijn met die oorlog.” Toch weet je het maar nooit, aldus Vuijsje. “We gaan het zien.”

Mosterd na de maaltijd
NAC-voorzitter Jacques Grishaver was niet aanwezig in ARCAM. “Dit boekje is mosterd na de maaltijd. We zijn als NAC al dertien jaar met de Namenwand bezig. Toen in 2014 het monument in het Wertheimpark gepresenteerd werd, hoorde je deze mensen niet. Ook niet na de presentatie van het huidige ontwerp, in december 2016. Pas eind 2017, toen het zeker door ging, kwamen deze mensen in actie en legden ze hun eisen op tafel. Toen al was het mosterd na de maaltijd.”

Nederlands paviljoen
Over het schuldgevoel dat Grishaver bij niet-Joden zou bevorderen zegt hij: “Mensen die na de oorlog zijn geboren, hebben geen schuld aan wat er in de oorlog is gebeurd. Waarom zou ik nou de niet-Joden moeten aanspreken op hun schuldgevoel? Het idee voor dit namenmonument is pas ontstaan toen we in 2005 in Auschwitz het Nederlandse paviljoen openden. Daar is een namenwand met de 60.000 namen van Nederlandse Joden die daar zijn vermoord. Toen we later hoorden dat die wand een van de meest bezochte plekken van Auschwitz was, dachten we: zoiets moois zouden we ook in Nederland moeten doen.”

Weerwoord
In een reactie op Grishaver zegt Ruben Vis, criticus van het namenmonument, dat hij al in 2014 bezwaren tegen het project had. “Ik was bij die herdenking. Gewoon als kind van oorlogsoverlevenden, niet als bestuurder of wat voor titels men mij toedicht. Daarom sta ik ook, overigens als enige, als Ruben Vis in dat boekje, niet met wat ik doe of waar ik in zit of zat. Al op de terugweg van die herdenking had ik de ruwbouw van mijn stuk ertegen klaar. En dat is daarna dus in dezelfde week online gekomen.” Ook zijn medestander Petra Catz stelt dat wat Grishaver beweert onjuist is. “Ja, eind 2017 begonnen de juridische procedures. Die beginnen namelijk pas als er een beschikking is, en die kwam met kerstmis 2017.”

Lees ook:
Namenwand mag er komen van de rechter
De aanleg van het Holocaust Namenmonument Nederland, ook wel de namenwand genoemd, mag beginnen. Dit heeft de Amsterdamse rechtbank besloten. De bestuursrechter verklaarde dat de bezwaren van omwonenden ongegrond zijn. Zij gaan mogelijk in hoger beroep. Volgens de gemeente Amsterdam kan de bouw rond 1 oktober beginnen.