Een echte tweestrijd in ‘Vergeet trieste dagen’? – recensie

Auteur Hinke Piersma heeft veel bronnen ingezien om een beeld te schetsen over het lot van David Simons, die zij ‘een Nederlandse zionist’ noemt. Met het merendeels indirecte materiaal – bijna niets is door hemzelf opgeschreven; geen brieven, geen dagboek, geen agenda’s – weet zij in de biografie Vergeet de trieste dagen… De tweestrijd van een Nederlandse zionist een goed ingevuld beeld te presenteren, meent Dick Hage. ‘Maar “Een echte ‘tweestrijd”, zoals die in de titel wordt gesuggereerd, heb ik niet kunnen ontdekken’.
Inmiddels kennen wij allemaal de dilemma’s waarmee de bestuurders van de Joodsche Raad in Amsterdam worstelden en hoe de publieke opinie zich daaromheen heeft gevormd. In dit boek krijgen we een inkijkje in hoe het eraan toeging in de bestuurlijke elite van bezet Den Haag, in de bovenlaag van een standenmaatschappij. Secretaris-generaal Karel Johannes Frederiks gaf in de oorlogsjaren zo goed en zo kwaad als dat ging richting aan het binnenlands bestuur. De Joodse David Simons was onder hem als contactpersoon de spil in het bizarre spel van (voorlopige) vrijstellingen inzake de lijst-Frederiks, waarop Joden stonden die de Duitsers met rust zouden laten.
‘Haute juiverie’
In verband met de maatschappelijke betekenis die zij voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog voor Nederland of Duitsland hadden, werd deze ‘haute juiverie’ in december 1942 door de bezetter geïnterneerd in het kasteel De Schaffelaar in Barneveld. Simons coördineerde het transport per tram en trein vanuit Den Haag en werd één van de ‘Verdienst Juden’ van de Barneveldgroep, die ook wel aangeduid werden als ‘witte Joden’, ‘het neusje van de zalm’ en ‘geen transportmateriaal’.
Transport
Op 21 april 1943 kwam hij zelf aan in het kasteel samen met zijn vrouw en zoon. Op 29 september van dat jaar ging de groep toch op transport en werden de ruim zevenhonderd personen ondergebracht in barak 85 te Kamp Westerbork. Een jaar later, nadat de nazi’s Franz Fischer, Hanns Albin Rauter en Arthur Seyss-Inquart met Adolf Eichmann hadden overlegd, kwam de groep – als één van de laatste transporten – op 6 september 1944 niet in Bergen-Belsen terecht, maar in Theresienstadt.
Stille herder
De auteur beschrijft ook dat, wanneer de groep in Theresienstadt belandt en David zich onmiddellijk weer opwerpt als contactpersoon. Hij overleeft de oorlog. Zijn rol door de jaren heen, ook na de oorlog, wordt beschreven in termen als ‘stille herder’, ‘iemand die problemen kon oplossen’, ‘een voortouw-nemer’, ‘een politiek geëngageerde die gevoelens in daadkracht vertaalt’ , ‘spelverdeler’, ‘eenvoudig en bescheiden gebleven’.
Beel
Na de oorlog ging Simons weer als ambtenaar aan de slag. In totaal werkte hij onder zes ministers van Binnenlandse Zaken. In 1959 werd zijn naam zelfs genoemd als minister van Binnenlandse Zaken. Maar informateur Louis Beel vond hem ‘te slim’ en Carl Romme, fractievoorzitter van de Katholieke Volkspartij (KVP), vond ‘twee Joden in het kabinet te veel’, doelend op Sidney van den Bergh die al minister van Defensie werd.
Bijvangst
De verhaallijn in ‘Vergeet trieste dagen’ lijkt over David Simons te gaan, maar de bijvangst is voor de lezer zo mogelijk nog vele malen interessanter. De schrijfster is hoofd van de afdeling Onderzoek en adjunct-directeur bij het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD). Zij zorgt er voor dat je al lezend toch anders terugkijkt op wat je uit de werken van Lou de Jong, Jacques Presser, Friedrich Weinreb en napratend ‘populair-historisch werk’ hebt opgestoken.
VNG
Ook Piersma’s eigen beweegredenen om aan dit werk te beginnen komen naar voren en ze schroomt niet haar eigen opinie kenbaar te maken. Zelfs over het huidige conflict in Gaza geeft ze haar ongezouten mening. Het boek is geschreven in opdracht van de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG), een organisatie waar hoofdpersoon Simons vóór de oorlog bij werkte en die hij na de oorlog via allerlei commissies adviseerde.
Geen echte tweestrijd
Simons Joodse identiteit en houding tegenover Israël en zijn zionisme, worden min of meer terloops vermeld en komen naar mijn gevoel onvoldoende tot uitdrukking. Dat kon de auteur niet goed invoelen, denk ik. Een echte ‘tweestrijd’, zoals die in de titel van het boek wordt gesuggereerd, heb ik niet kunnen ontdekken. Het blijft een beetje steken op dat Simons als jurist vond dat Israël recht had op zelfbeschikking en dat hij carrière maakte in een niet-Joodse omgeving.
Online
Inhoudelijk gezien is het boek zeker een aanrader. Twee zaken zijn naar mijn mening gemakkelijk voor verbetering vatbaar: geef duidelijkere links naar online bronnen en volsta niet met ‘raadpleegbaar via YouTube’ of ‘raadpleegbaar online’. Op de site van Spui25 is ook een interessante bijeenkomst te zien waar collega historici met de auteur spreken over het schrijven van biografieën in het algemeen en waarin Piersma vertelt hoe ze vier jaar lang met dit boek bezig is geweest.
Fotokaternen
Nog een tip, maar dan voor de lezer: het staat niet in de Inhoudsopgave, maar er zitten drie fotokaternen in het boek, steeds aan het eind van het hoofdstuk. Pak die foto’s er gelijk bij als er in het verhaal over wordt geschreven, want er wordt in de tekst niet naar verwezen.
Titel: Vergeet de trieste dagen … De tweestrijd van een Nederlandse zionist
Auteur: Hinke Piersma
Uitgeverij: Em. Querido’s Uitgeverij
ISBN: 9789021498508
Prijs: 23,99 euro
Waardeert u dit artikel?
Doneer hier dan een klein bedrag. Jonet.nl is een journalistiek platform dat zonder giften niet kan bestaan. Wij danken u bij voorbaat.
Wil je meer informatie of een hoger bedrag doneren? Ga naar jonet.nl/doneren