Elana Dykewomon (72) was een lesbisch-Joods pionier – in memoriam

De Amerikaanse schrijfster Elana Dykewomon is op 72-jarige leeftijd overleden. De auteur van Joodse komaf, die eigenlijk Nachman heette, publiceerde in de jaren negentig een standaardwerk over lesbisch én Joods zijn door de eeuwen heen. Met haar boek doorbrak ze een een vooroordeel: Joodse lesbiennes waren geen modern verschijnsel, ze waren er altijd al. Als activiste maakte ze zich tevens hard voor de LHBTIQ+ gemeenschap. Ze was een feministe die de Tora en Talmoed bestudeerde en ook Jiddisch sprak. Ook schreef ze voor bladen en vervaardigde ze toneelstukken.

Smokkelbende
Elana Nachman werd op 11 oktober 1949 in New York geboren. Haar moeder was onderzoeker en bibliothecaris, en haar vader was een advocaat. Beide ouders waren zionistisch: haar vader vocht in de Israëlische Onafhankelijkheidsoorlog en haar moeder werkte bij een zionistische smokkelbende. Toen ze acht jaar oud was, verhuisde het gezin naar Puerto Rico. Na haar middelbare schooljaren ging ze naar de staat Oregon om kunst aan het Reed College in Portland kunsten te studeren. Later behaalde ze Bachelor of Fine Arts in creatief schrijven aan het California Institute of Arts en een Master of Fine Arts aan de San Francisco State University.

Van Dykewoman naar Dykewomon
In 1974 debuteerde ze met de roman ‘Riverfinger Women’ en veranderde ze haar achternaam om haar lesbische identiteit kenbaar te maken. Ze wilde afstand nemen van de Nachman-lijn van rabbijnen waarvan ze afstamde en adopteerde Dykewoman, wat ze in 1981 veranderde in Dykewomon. Dat deed ze om haar loyaliteit aan de lesbische gemeenschap te tonen. Ze kreeg er later spijt van dat ze haar naam niet ook had gebruikt om haar Joodse identiteit te bevestigen. “Als ik het helemaal opnieuw moest doen, had ik misschien voor Dykestein of Dykeberg gekozen”, zei ze later.

Bladen
Van 1987 tot1995 was Dykewomon redacteur bij Sinister Wisdom, een internationaal lesbisch-feministisch tijdschrift over literatuur, kunst en politiek. Regelmatig leverde ze bijdragen aan diverse andere lesbische tijdschriften, waaronder Common Lives/Lesbian Lives. Ze schreef tevens voor Bridges, een Joods vrouwentijdschrift in Amerika. Dykewomon woonde in Oakland, Californië, doceerde aan de San Francisco State University, en schreef door de jaren heen meerdere boeken, vaak met lesbische thema’s en verhaallijnen.

Standaardwerk
Haar grootste literaire knaller kwam in 1997 toen ze een boek over Joods én lesbisch zijn schreef. In ‘Beyond the Pale’ traceerde de met elkaar verweven verhalen van Joodse lesbiennes van Moldavië tot aan de Lower East Side in New York. In het boek komen zowel Russische pogroms als de brand van de Triangle Shirtwaist Factory voor. “Het kan niet zo zijn dat wij de eerste generatie Joodse lesbische activisten op de planeet zijn,” zei Dykewoman destijds. “Dus een deel van waar deze roman over gaat, is het zoeken naar onze voorouders en voorouderlijke gemeenschap als Joodse lesbiennes.”

Twee toneelstukken
Het boek won in 1998 de Lambda Literary Award voor lesbische fictie en werd opnieuw uitgegeven in 2013. Het blijft een klassieker in het genre, waar Dykewomon een pionier in was. Ze schreef ook toneelstukken, waarvan ze er nog dit jaar twee maakte een festival aan de Amerikaanse westkust. Ze was toen al stervende en sprak de hoop uit dat zij op zijn minst een lezing over een van de stukken zou kunnen geven. In Joods Amerika wordt getreurd om het verlies van Dykewomon. ‘We rouwen om het verlies van Elana Dykewomon, een queer-activist, auteur en leraar met zeer toegewijde lezers. Moge haar nagedachtenis een zegen zijn’, twitterde het Joods Vrouwenarchief van de VS.

De dood
Dykewomon was getrouwd met Susan Levinkind, die in 2016 aan de gevolgen van dementie overleed. Ze overleed zondag 7 augustus in haar woonplaats Oakland, Californië aan slokdarmkanker. Ze stierf slechts enkele minuten voordat haar eerste toneelstuk, geïnspireerd door de dood van haar echtgenote, zou worden uitgevoerd op het elitefestival.

Lees ook:
Barend pakt prijs voor ‘hand-in-hand’
Journaliste Barbara Barend heeft de Michiel de Ruyter Prijs gekregen voor haar actie van vorig jaar tegen homogeweld. Toen in het voorjaar van 2017 in  korte tijd meerdere malen geweld werd gebruikt tegen homoseksuelen, riep Barend mannen op om uit protest hand in hand te lopen. Het geweld was immers voornamelijk gericht tegen homostellen die op straat elkaars handen vasthielden. De ‘hand-in-hand actie’ werd een hit.