Frans Weisz (87), veelzijdig filmmaker – in memoriam

Op 87-jarige leeftijd is in zijn woonplaats Amsterdam filmmaker Frans Weisz overleden. De regisseur van Joodse komaf maakte speelfilms, maar ook documentaires, videoclips en reclamespots. Hij werkte samen met bekende naoorlogse acteurs, onder wie Willeke van Ammelrooy, Gerard Thoolen, Willem Nijholt en Kitty Courbois. Ook bracht hij het Joodse verhaal op het witte doek. Weisz overleed aan de gevolgen van alzheimer.

Frans Andor Benjamin Weisz werd op 23 juli 1938 in Amsterdam geboren. Zij ouders waren Géza L. Weisz en Sara Drielsma, een Joods echtpaar. Zijn vader was acteur en vluchtte in 1933 vanuit Berlijn naar Nederland. In de Tweede Wereldoorlog dook het gezin onder. Vader Géza werd verraden, opgepakt en naar Auschwitz getransporteerd, waar hij werd vermoord. Moeder Sara overleefde het vernietigingskamp.

Toneelschool

Als kleine jongen zal Frans Weisz in Limburg ondergedoken. Hij overleefde de Sjoa. Na de oorlog kwam hij in pleeggezinnen en een Joods kindertehuis terecht, omdat zijn moeder een bipolaire stoornis had en niet voor hem kon zorgen. Als het aan Weisz lag zou hij net als zijn vermoorde vader acteur worden. Hij ging dan ook naar de Arnhemse toneelschool, maar vond zichzelf niet goed genoeg en verliet de opleiding.

Fellini

Weisz besloot in 1958 naar de Nederlandse Filmacademie in Amsterdam te gaan, na een jaar op de toneelschool te hebben gezeten. Later kreeg hij een studiebeurs voor de Italiaanse filmschool Centro Sperimentale di Cinematografia in Rome, waar hij de Italiaanse filmbranche beter leerde kennen. Net als Frederico Fellini had hij een bewondering voor de theaterwereld, die in zijn films een rol zou spelen.

Ervaring

Tijdens de opleiding in Rome maakte Weisz de korte, speelse film Ping pong e poi… (1962). Ook filmde hij één van de drie delen van de episodische film Gli eroi di ieri, oggi, domani (1964), die bijna niet werd vertoond vanwege een conflict met de Italiaanse censuur rond een van de andere delen. Niettemin deed Weisz in Italië veel ervaring op die hij, eenmaal terug in het kikkerland, kon gebruiken.

Debuut

Terug in Nederland ging Weisz aan de slag als regisseur. De jonge filmmaker debuteerde in 1964 met de korte film ‘Een zondag op het eiland van de Grande Jatte’. Twee jaar later was er zijn eerste speelfilm, Het gangstermeisje, dat is gebaseerd op de gelijknamige roman van dichter en auteur Remco Campert. Deze film wordt beschouwd als de eerste Nederlandse nouvelle vague film, dat een bescheiden succes was.

Grote publiek

Weisz was teleurgesteld en nam zich voor nooit meer een arthousefilm te maken. Hij richtte zich voortaan op publieksfilms als De inbreker (1972) met Rijk de Gooyer in de hoofdrol, Naakt over de schutting (1973) en Rooie Sien (1975), met Willeke Alberti. Zij zong daarin het lied ‘Telkens weer’, dat Weisz dusdanig filmde zodat het ook als videoclip kon dienen. De song werd een succes, mede door de wijze van filmen.

Vernieuwers

Het bleef niet alleen bij speelfilms voor het grote publiek, want tussendoor maakte Weisz ook Expo ’70, een film voor in het Nederlandse paviljoen op de wereldtentoonstelling in het Japanse Osaka van 1970. Intussen behoorde Weisz met generatiegenoten als Wim Verstappen, Paul Verhoeven en Pim de la Parra tot de vernieuwers van de Nederlandse film. De statige manier van filmen verdween en maakte plaats voor een meer gewaagde vorm.

Joodse identiteit

Gaandeweg ging Weisz’ Joodse achtergrond een grotere rol spelen in zijn werk. De speelfilm Charlotte (1981) ging over over de in Auschwitz vermoorde Joodse kunstenares Charlotte Salomon – gespeeld door Birgit Doll – en geschreven door Judith Hertzberg. Het was de eerste in een reeks van Weisz over het Joodse thema. De actrice woonde in de jaren twintig en dertig in Berlijn bij zijn vader om de hoek, zo vertelde de regisseur later.

Gouden Kalf

Na Charlotte zouden nog veel films over een Joods hoofdonderwerp volgen. Waar Charlotte meer over zijn vader ging, ging Leedvermaak (1989) meer over zijn moeder. Het is een verfilming van Judith Herzbergs toneelstuk over de nawerking van de Sjoa in de levens van Joodse families. Weisz kreeg er een Gouden Kalf voor.

Drieluik

Later volgden Qui vive (2002) en Happy End (2009), opnieuw films over het Joodse thema. Met het drieluik Leedvermaak, Qui vive en Happy End had Weisz een primeur in de Nederlandse filmgeschiedenis. De drie speelfilms, met steeds dezelfde cast, volgen over een periode van ruim twintig jaar een disfunctionele, door de Tweede Wereldoorlog getroffen familie. Later, in 2012, zou Weisz nog een documentaire maken over Charlotte Salomons levensverhaal.

Boekverfilmingen

Veel speelfilms van Frans Weisz waren boekverfilmingen. Los van zijn films in de jaren zeventig waren er de tv-serie Bij nader inzien (1991), naar het gelijknamige boek van J.J. Voskuil, wat hem opnieuw een Gouden Kalf opleverde; en Hoogste tijd (1995), naar het boek van Harry Mulisch. Zijn laatste grote film was Het leven is vurrukkulluk (2018), een verfilming van het boek van Remco Campert. Daarin speelde zoon Géza de hoofdrol.

Acteurs

In zijn lange en uitgebreide oeuvre werkte Weisz met vele bekende acteurs uit de Nederlandse film- en toneelwereld. Onder hen waren Rijk de Gooier, Kitty Courbois, Willeke van Ammelrooy, Pierre Bokma, Coen Flink, Willem Nijholt, Edwin de Vries, Ko van Dijk, Gijs Scholten van Aschat, Sigrid Koetse, Annet Nieuwenhuijzen, Wil van Kralingen, Jeroen Willems en Gerard Thoolen.

Documentaires

Niet alleen regisseerde Weisz films en series, maar ook maakte hij ruim tweehonderd reclamespotjes. Eveneens maakte hij documentaires: Life? or Theatre? (2012), Het Wolfsuur (2015) en Het vermoorde theater (2020). Die documentairefilm zou tevens zijn laatste werk zijn. Jonet.nl berichtte er destijds als volgt over:

‘Regisseur Frans Weisz brengt heeft een documentaire uitgebracht over het voormalige Joodse Gosset Theater in Moskou, dat tussen 1921 en 1948 bestond. In de film staan de opkomst, bloei en ondergang van het Sovjet-instituut centraal. Acteur Vincent van der Valk neemt als verteller de kijker mee in het aangrijpende verhaal. De documentaire toont de herkomst en de kracht van vernieuwing van het theatergezelschap die leidde tot een ware explosie van creativiteit.’

Koninklijke onderscheiding

In 2018 ontving Frans Weisz een koninklijke onderscheiding voor zijn vijftigjarige inzet voor de Nederlandse film. Hij had al een lintje en werd daarom bevorderd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Weisz was zeer vereerd, maar vergat na afloop om zijn hoesje en speldje mee te nemen naar huis. Filmkenner en Jonet-recensent Nico van den Berg vond de spullen en bracht ze naar Weisz, zo meldde hij op Facebook.

Prijzen

De benoeming tot Officier in de Ode van Oranje-Nassau was niet de enige onderscheiding die Weisz in zijn leven mocht ontvangen. Naast een Gouden Kalf (twee maal), won hij de Zilveren Beer, de Gouden Beer en de Nederlandse Staatsprijs voor Filmkunst. In 2019 kreeg hij Shortcutz Amsterdam Career Award en in 2021 ontving hij de Career Achievement Award van Film by the Sea.

Dagboek

In 2023 werd Weisz 85 jaar oud en in het kader daarvan verscheen het vuistdikke boekwerk Dagboek van een filmmaker, op de filmset van Frans Weisz, waarin filmjournalist Harry Hosman minutieus alle dagboekaantekeningen die de maestro decennialang in priegelhandschrift opschreef, ontcijferde en rangschikte. Hoewel Weisz al enige tijd leed aan de ziekte van Alzheimer, was hij bij de presentatie aanwezig.

Bericht

De laatste jaren van Weisz werden getekend door zijn ziekte. Zoon Géza schreef in juni op zijn Instagram: ‘Langzaam glip je bij me weg en nu al mis ik je zo ontzettend. Terwijl ik je mond schoonveeg, je stevig omhels en je een fijne vaderdag toefluister, probeer ik mezelf te troosten, met de gedachte dat je er nog wel bent. Ik hou van je pap; ondanks dat je misschien niet meer precies weet wie ik ben, weet ik zeker dat je dat heel goed voelt’.

Overlijden

Weisz overleed op zondag 7 december in zijn geboorteplaats Amsterdam aan de gevolgen van alzheimer. Hij werd 87 jaar oud en laat een omvangrijk oeuvre achter waar Nederland trots op mag zijn. Een van de grootste naoorlogse filmmakers van de Lage Landen is niet meer. De redactie van Jonet.nl wenst Géza Weisz, Regina Weisz en de andere familieleden en nabestaanden veel sterkte met dit grote verlies. BDH.