Gezien of niet gezien, wel veel Duitse films – column David Barnouw
Het Joods Historisch Museum ontving in 1971 zeker 1.300 gouaches, die door de Berlijnse kunstenares Charlotte Salomon (1917-1943) waren gemaakt. Grote delen van haar oeuvre, getiteld Leven? Of Theater? Een zangspel is al eerder tentoongesteld. Het JHM wil het werk nu met een andere invalshoek tonen. Die invalshoek is de bloeiende Duitse filmcultuur in de jaren twintig en dertig en er wordt zonder meer van uit gegaan dat Salomons veel naar de bioscoop ging. Het is een originele aanpak, maar het uitgangspunt is kwestieus, want het is volstrekt onduidelijk welke films haar beïnvloed hebben.
Zo zegt de conservator Mirjam Knotter dat zij ‘niet met zekerheid kan zeggen dat zij [Salomon, DB] bijvoorbeeld The Lodger van Hitchcock heeft gezien, maar er zijn visuele overeenkomsten’. En dat op één van de gouaches een zuil met affiches is afgebeeld, waarbij het filmaffiche van Mädchen in Uniform centraal staat, zou ook een bewijs zijn. Dat laatste werd al direct ontkracht door filmhistorica Annette Förster die een inleiding gaf bij de vertoning van Mädchen in Uniform. De film was uit 1931, Charlotte was toen veertien jaar en de film was voor achttien jaar en ouder. Het is natuurlijk de vraag of de film vier jaar later nog draaide.
De film gaat over een Pruisisch internaat voor dochters van adellijke officieren, die net zo behandeld worden als Pruisische rekruten; ‘niet denken: gehoorzamen’ is het motto. De veertienjarige halfwees met de on-Pruisische naam Manuela staat centraal en zij wordt verliefd op de populaire lerares Von Bernburg. Bijna alle meisjes zijn wel verliefd op haar geweest, maar Manuela heeft het wel erg te pakken en bazuint het in een dronken bui ook rond. Zij dreigt van het internaat verwijderd te worden, probeert zelfmoord te plegen, maar wordt gered door haar klasgenootjes.
Een draak van een film, ware het niet dat een halve eeuw later de film wordt herontdekt als eerste lesbische film met verboden lesbische liefde en de eerste lesbische zoen op het witte doek! Annette Förster zette daar vraagtekens bij, maar wees erop dat het een coöperatieve productie betrof met een bijna volledig vrouwelijke crew.
De film werd goed ontvangen, kreeg verschillende prijzen en werd niet verboden door de nazi’s. Hij werd her en der flink gecensureerd, maar dat was niet ongebruikelijk met films. Er volgden remakes in Mexico (1950), Japan (1954) en in 1958 werd Manuela gespeeld door Romy Schneider, die af wilde van haar zoetige Sissy-imago.
Hoe merkwaardig de aanleiding ook is; films die vermoedelijk/wellicht/misschien door Charlotte Salomon zijn gezien; tien Duitse films uit de jaren twintig en dertig zie je niet zo vaak, maar de komende maanden wel in het Joods Historisch Museum. Dit zijn ze: Surprise. A song of two humans (1927); Die Liebe der Jeanne Ney (1927); Berlin: Die Sinfonie der Grosstadt (1927); La Passion de Jeanne d’Arc (1928); Menschen am Sonntag (1930); Berlin-Alexanderplatz (1931); M: Eine Stad sucht einen Mörder (1931); Kuhle Wampe oder wem gehört die Welt (1932); Queen Christina (1933) en Broadway Melody of 1938 (1938).
Daar kan Netflix niet tegenop!
Lees ook:
‘Die Mörder sind unter uns’ – column David Barnouw
De eerste naoorlogse Duitse speelfilm is zelden te zien, maar een maand geleden was hij op de Nederlandse tv: Die Mörder sind unter uns van Wolfgang Staudte. Op 16 oktober 1946 vond de première plaats in Berlijn van deze antifascistische DEFA-film onder auspiciën van de militaire Sovjetautoriteiten.
Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.
