Gierende egomanie – gastcolumn Bas Heijne

Bas Heijne (foto: R. Tjalondo, wikipedia)

Protest heeft grote woorden nodig, maar tegenwoordig regeert de hyperbool. Wie ontevreden of boos is, zoekt meteen de overtreffende trap. Lees even mee. Nederland anno nu is een ‘dictatuur’, de lange lockdown is ‘een misdaad tegen de menselijkheid’. Dingen roepen op het Museumplein is ‘verzet’. Volgens de sjamaan van Viruswaarheid, Willem Engel, is het isoleren van ouderen in verpleeghuizen ‘een vorm van genocide’.

In een filosofisch gesprek met rapper Lange Frans noemt complotprofessor Karel van Wolferen de aanpak van de coronapandemie ‘de meest totalitaire ingreep die we ooit hebben gezien. Voor iedereen die na de Tweede Wereldoorlog is geboren is dit de allergrootste leugen die we in ons leven meemaken. En de grootste misdaad’. De voorman van splinterpartij Forum voor Democratie over het corona-beleid: “Een van de grootste vergissingen die mensen hebben bevangen.”

Groot, groter, grootst.

En altijd is de burgeroorlog op handen. “Gaat er hulp komen?” vroeg Lange Frans afgelopen zomer aan graancirkelexpert Janet Ossebaard. “Of is er een Nederlandse militie die nu in de bossen aan het trainen is om met een of andere rare actie het Torentje plat te leggen?” Ossebaard: “We kunnen dit niet alleen. Wat moeten we doen? Die man [Mark Rutte] doodschieten? Ik ga het niet doen, ik wil graag mijn karma schoonhouden.”

Wanneer het over lijden en onderdrukking gaat, is de overtreffende trap snel gevonden. De moord op zes miljoen Joden mag uniek zijn, de eigen sores is toch minstens even erg. “Als er straks geen boeren meer zijn, zeg dan niet: Wir haben es nicht gewusst,” sprak de aanvoerder van Farmers Defence Force, Mark van den Oever, vorig jaar tijdens de boerenprotesten. Na ophef over zijn uitspraken, hield hij vol: “Het lijkt er toch een beetje op? Ook nu is het een kleine bevolkingsgroep die systematisch in een hoek wordt gedreven en die van haar land wordt verdreven.” Willem Engel vergeleek later het verplicht dragen van mondkapjes met het dragen van de Jodenster tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bij een post over hun ‘verzet’ op Facebook plaatsten Viruswaarheid en Engel afgelopen week een foto van het monument Vrouwen van Ravensbrück.

Zulke krankjorume vereenzelviging roept afschuw, hoon en hilariteit op, maar een verklaring blijft uit. Wat beweegt mensen om hun eigen kritiek en onvrede in zulke gênante beeldspraak te vatten? Waarom gaat het gevoel niet gehoord te worden moeiteloos samen met tomeloze overdrijving en gierende egomanie?

Waar komt die combinatie van slachtofferschap en uitzinnig narcisme vandaan? Neem die pijnlijke vereenzelviging met de Jodenvervolging. Die wordt niet veroorzaakt door slecht onderwijs en gebrek aan historisch besef, zoals wel wordt beweerd, maar door een verstoorde hiërarchie, een verstoord gevoel voor proportie. Een gezond moreel besef relativeert je eigen besognes, hoe naar ook, wanneer je die in het perspectief zet van zoiets groots en onbevattelijks als de Holocaust. Maar niet wanneer jouw beleving, jouw emotie, het middelpunt van alles is geworden. Wanneer alles aan je eigen subjectieve beleving wordt afgemeten, zijn de verschrikkingen van de oorlog niet langer een referentiepunt buiten jezelf, maar een middel om aandacht te trekken voor jouw leed.

‘Respectloos en smakeloos’, noemt het Comité Vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück de actie van Viruswaarheid in een reactie, en voegt eraan toe: “Natuurlijk heeft iedereen het volste recht om te demonstreren en het niet eens te zijn met de coronamaatregelen. Maar de tegenbeweging Viruswaarheid op één lijn zetten met het dappere verzet en onnoemlijk lijden van de Vrouwen van Ravensbrück, van wie velen hun verzet met de dood hebben moeten bekopen, is onacceptabel.”

Het zal geen indruk maken op de narcist Engel en zijn aanhang. Wie boos is, wie onrecht ervaart, wie aandacht wil, wil gezien worden – het maakt niet uit hoe.

Gezien willen worden heeft in onze tijd twee betekenissen, en daar zit het probleem.

Eerst de maatschappelijke betekenis: wanneer je je ongehoord, veronachtzaamd of vernederd voelt, kun je zichtbaarheid opeisen op basis van gelijkheid. Je vecht voor je overtuigingen of eist een plek voor jezelf op als volwaardige burger in de maatschappij, te midden van andere burgers. Dat was de motor achter de grote emancipatiebewegingen van de twintigste eeuw…

Dit essay verscheen eerder in NRC Handelsblad. Lees de rest ervan via deze link naar de NRC-site.

Bas Heijne is schrijver, vertaler en interviewer. Hij is sinds 1991 als essayist verbonden aan NRC Handelsblad, de krant waarvoor hij van 2001 tot 2018 ook iedere week een column verzorgde. Heijne ontving in 2017 de P.C. Hooft-prijs voor zijn beschouwend proza.

Categorie: |

Home » Nieuws » Gierende egomanie – gastcolumn Bas Heijne