Hoe het verhaal verder verteld kan worden

JONAG, de stichting voor de Joodse naoorlogse generatie, organiseerde onlangs een bijeenkomst voor haar leden. Insteek: hoe kan ik als tweede generatie-Jood het verhaal over de oorlog die ik persoonlijk niet heb meegemaakt, toch doorgeven? Op de middag waren ervaringsdeskundige Mieke Bonnen en Gemma Groot Koerkamp van het Landelijk Steunpunt Gastsprekers aanwezig.

Ergens last van?
We hebben als naoorlogse generatie Joden vaak genoeg gehoord dat iemand zei: ‘Waar kan jij nou last van hebben. Je hebt de oorlog niet meegemaakt’. En dus vraag je je af wat je nou kan doen om het verhaal door te vertellen. Wat kun je nou vertellen? Mieke Bonn vertelde dat juist de Joodse kinderen van vlak na de oorlog van alles kunnen vertellen en dat besef begint eindelijk door te dringen. Zelf vertelt ze al jaren haar verhaal. Zo gaat ze naar scholen en beantwoordt ze vragen.

Er zijn volgens Bonn veel mensen die een persoonlijk verhaal hebben, omdat ze ooggetuigen waren of Joodse kampoverlevende zijn. Maar ook omdat ze nakomelingen van verzetsdeelnemers of overlevenden uit de onderduik zijn. Niet alleen die groepen komen volgens de ervaringsdeskundige aan bod. Zo hebben naoorlogse Sinti en Roma ook hun verhaal. Hetzelfde geldt voor kinderen van politiek foute ouders of overlevenden van Japanse concentratiekampen. Verder hebben ook naoorlogse getroffenen van burgeroorlogen (vluchtelingen) of Nederlandse oud-veteranen die voor de VN als blauwhelm zijn uitgezonden, hun verhaal, aldus Bonn.

Bonn: ‘Juist de persoonlijke verhalen aan de hand van ervaringen zijn zo belangrijk om door te vertellen aan de jeugd van nu. Het is geen geschiedenisles, want dat doet de docent, maar het is een ontmoeting’. Soms zijn er van leerlingen verrassende vragen, zoals bijvoorbeeld “Hebt u Hitler ontmoet? Was u bang?”. Als naoorlogse generatie Jood kun je verschillende thema’s aansnijden zoals vluchten, bezetting, verantwoordelijkheid, keuzes maken, afscheid nemen en het houden van zoektochten. In het verhaal staan onder andere de leerlingen altijd centraal en wordt er ook niet gesproken over politiek, zoals het conflict tussen Israel en de Palestijnen.

Gastlessen toegenomen
Het aantal gastlessen van het Landelijk Steunpunt Gastsprekers in 2014 lag op 1.622. Door de jaren heen is het aantal gastlessen gegroeid van 886 in 2008 tot 1.622 in 2014. Momenteel ligt het aantal vrijwillige gastsprekers op 217. Tijdens de bijeenkomst van JONAG was deze vraag van belang: wat kan de tweede generatie doen als gastspreker? Maar ook: Wat vertel je? Vertel je het verhaal van je ouders? Of het verhaal van jezelf? Het verhaal van jouw kinderen? Heb je een boodschap? En natuurlijk nog: Hoe vertel je dat? Theater, boek, film? Bronnen? In de klas? Samen?

Landelijk Steunpunt Gastsprekers
Het Landelijk Steunpunt Gastsprekers ondersteunt elke aspirant gastspreker, zo vertelde Gemma Groot Koerkamp. ‘Je begint met een kennismakingsgesprek, waar jij kunt ervaren of dit iets voor jou is. Daarna zijn er nog twee voorbereidende bijeenkomsten. Je krijgt inzicht om op een verantwoorde manier je verhaal te vertellen en daarvoor ontvang je ook een certificaat’. Het kan zijn dat dit alles te zwaar wordt. Er komen immers veel herinneringen en emoties boven. Er kunnen vragen gesteld worden die zo onverwachts zijn dat je even geen antwoord weet. ‘Je kunt altijd afhaken. Maar voel je er voor, probeer het. Het is zo belangrijk om je verhaal door te vertellen’.

Verder blijkt dat jongeren bijzonder geraakt worden door de persoonlijke verhalen. Het is een basis tussen de gastspreker en de scholieren. Het gaat er ook over hoe een oorlog altijd doorwerkt in een mensenleven. Zo wordt de geschiedenis met het heden verbonden en krijgt de actualiteit van vooroordeel en discriminatie een historische context. Het Steunpunt gaat altijd op zoek naar een gastspreker, die zo dicht mogelijk in de buurt van de school of instelling woont. Daarnaast is de organisatie een intermediair tussen onderwijs en gastsprekers, met als doel beide partijen het organisatorische werk uit handen te nemen. Het is ondergebracht bij het Herinneringscentrum Kamp Westerbork [dv].

Meer weten? Mail dan naar: steunpunt@kampwesterbork.nl