‘Na het Achterhuis, een belangrijk boek’ – recensie
Na het Achterhuis is een belangrijk boek en niet alleen voor Anne Frankologen, die alles over haar willen weten. Het verscheen onder auspiciën van de Anne Frank Stichting, maar is een serieus en kritisch werk geworden.
Bas von Benda-Beckman neemt ons mee in de periode tussen het oppakken van de acht ondergedoken Joden aan de Amsterdamse Prinsengracht en hun gruwelijke dood op verschillende plaatsen en momenten. Het lijkt eenvoudig: arrestatie, trein, Westerbork, trein, Auschwitz en verder, maar de auteur graaft diep om te tonen wat er werkelijk kan zijn. En hij is de eerste om toe te geven dat het ‘een incomplete puzzel [is] met puzzelstukjes van verschillende vorm en grootte.’ Het beeld over het verblijf in Westerbork noemt de auteur ‘troebel’. Hij weegt en wikt en stelt soms gewoon vast dat een verhaal niet kan kloppen, omdat de desbetreffende getuige er op dat moment niet was. Dat is goed, want bijna altijd worden verhalen van overlevenden kritiekloos opgeschreven; als overlevende moet je wel gelijk hebben. Zo verklaart een wel erg groot deel van de overlevenden dat zij bij aankomst in Auschwitz door Mengele zijn geselecteerd. ‘Weten doe ik het niet, hij heeft zich niet voorgesteld,’ is de nuchtere en zeer juiste opmerking van een overlevende.
Aan alle acht opgepakte Joden; Otto en Edith Frank, Margot en Anne, Hermann en Auguste van Pels en hun zoon Peter en Fritz Pfeffer, de tandarts, wordt aandacht besteed. Vanzelfsprekend is het meeste bekend over de enige overlevende, Otto Frank, maar ook daar zijn nog blinde vlekken. Wel wordt bij hem ook duidelijk dat overleven geen kwestie was van doelbewust handelen, maar eerder toeval en een blinde gok.
Auschwitz-Birkenau staat in het boek centraal en natuurlijk kan daar niet veel echt nieuws over worden verteld, maar het is van belang voor het verhaal van de acht. Hermann van Pels en Edith Frank zijn al vermoord als Margot en Anne en Auguste van Pels begin november 1944 naar Bergen-Belsen worden overgebracht.
Volgens het Nederlandse Rode Kruis kwamen Margot en Anne op 31 maart 1945 om het leven. Het is duidelijk dat zo’n overlijdensdatum een schatting is, gebaseerd op informatie van derden. In de NIOD-publicatie De Dagboeken van Anne Frank (1986), wordt ook al getwijfeld aan de datum van 31 maart: ‘Er zijn echter aanwijzingen dat zij beiden enkele weken eerder zijn overleden en wel eind februari of begin maart’. Dertig jaar na die publicatie maakte de Anne Frank Stichting bekend dat Margot en Anne waarschijnlijk een maand eerder dan de Rode Kruisdatum waren omgekomen. Von Benda-Beckmann gaat hierin mee en komt uit op begin februari 1945 als sterfdatum. De bewijsvoering is hachelijk , want er worden 75 jaar na dato conclusies getrokken uit een ziekte, in dit geval epidemische vlektyfus. Historici moeten mijns inziens niet voor dokter spelen.
De vraag is natuurlijk of een exacte sterfdatum belangrijk is, maar je kunt stellen dat alles rond Anne Frank belangrijk is, of je het er mee eens bent of niet. Met name over de laatste maanden in Bergen-Belsen gaan veel (tegenstrijdige) verhalen over Anne de ronde en het is goed dat de auteur daar prudent gebruik van maakt. ‘We moeten accepteren dat we bepaalde zaken simpelweg nooit zullen weten …’; zoiets lees je weinig in historische werken, maar de auteur heeft wel gelijk. Merkwaardigerwijs heeft de auteur geen gebruik gemaakt van de NIOD-publicatie en de daaraan verbonden archivalia.
P.S. Het Achterhuis is het dagboek van Anne Frank, geschreven in het achterhuis aan de Prinsengracht.
Titel: Na het Achterhuis, Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen
Auteur: Bas von Benda-Beckmann
Uitgeverij: Querido, Amsterdam/Antwerpen 2020
ISBN: 9789021423920
Prijs: 19,95 euro
