Nationaal Sjoa Museum van start

In de Hollandsche Schouwburg en de voormalige Hervormde Kweekschool aan de Amsterdamse Plantage Middenlaan gaat binnenkort de eerste fase van het Nationaal Sjoa Museum van start. Beide gebouwen, die schuin tegenover elkaar liggen, krijgen een nog uit te werken oversteekplaats rond de tramhalte. Dit alles maakten burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) en algemeen directeur Joël Cahen van het Joods Cultureel Kwartier (JCK) dinsdagmiddag bekend.

Het te realiseren museum is een initiatief van het Joods Historisch Museum (JHM), dat samen met het JHM Kindermuseum, de Portugese Synagoge en de Hollandsche Schouwburg het Joods Cultureel Kwartier vormt. Het Nationaal Sjoa Museum moet het complete verhaal van uitsluiting, deportatie en moord op ruim driekwart van de Nederlandse Joden gaan vertellen, binnen de Europese context. In tegenstelling tot veel andere Europese hoofdsteden heeft Nederland nog geen nationaal Holocaustmuseum en daar moet verandering in komen, zo vinden Cahen en Van der Laan.

Omstreden
Het plan is niet onomstreden. Zo wordt er binnen en buiten Joodse kring getwijfeld aan nut en noodzaak van een dergelijk museum. Naast de verschillende instellingen binnen het JCK besteden in Amsterdam al het Anne Frank Huis en Verzetsmuseum aandacht aan de Sjoa. Ook zijn er vergevorderde plannen voor een wand met de namen van alle Nederlandse slachtoffers van de Holocaust, die in het nabijgelegen Wertheimpark moet komen. “Maar,” zegt Joël Cahen van het JCK, “er is in Nederland nog geen plek waar het hele verhaal van de Holocaust van a tot z wordt verteld. Het Nationaal Sjoa Museum wordt die plek. Daarbij zullen we nieuwe wetenschappelijke inzichten rond de Jodenvervolging, van bijvoorbeeld het NIOD, in de presentatie verwerken.”

Eerste opening
De eerste fase van het project zal op 27 januari 2016, internationale Holocaust Memorial Day, van start gaan. Daarbij zal de benedenverdieping van de voormalige Kweekschool gedeeltelijk worden opengesteld voor tentoonstellingen. Het belangrijkste zal tijdens die eerste periode echter de fondsenwerving voor de uiteindelijke realisatie zijn. Als die goed verloopt, zullen vanaf 2018 de Hollandsche Schouwburg en de Kweekschool grondig worden verbouwd en ingericht als museum.

Het startschot voor de eerste fase kon worden gegeven dankzij een schenking van het Vfonds – het Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg – dat één miljoen euro ter beschikking stelde. Via particuliere giften uit binnen- en buitenland is nog eens één miljoen euro bijeengebracht. Met deze twee miljoen euro kan de eerste fase van het museum worden gerealiseerd. De totale kosten worden beraamd op 21 miljoen. “Ik weet dat het een kostbaar initiatief is,” zei burgemeester Van der Laan. “Maar het gaat lukken.”

Mijlpaal
Van der Laan noemde het begin van deze eerste fase ‘een mijlpaal’. “Deze fantastische stad draagt, als het om de Tweede Wereldoorlog gaat, twee zielen in de borst,” aldus de burgervader. “Enerzijds begon hier de Februaristaking. Anderzijds is Amsterdam de stad met het hoogste percentage van gedeporteerde Joden. Het is belangrijk dat beide verhalen verteld blijven worden.” Ook benadrukt hij dat het nieuwe museum andere initiatieven niet in de weg hoeft te staan. “Wij zijn als stadsbestuur voor een namenwand in het Wertheimpark, maar het is belangrijk dat ook het Nationaal Sjoa Museum er komt.”

De beide gebouwen waar het museum gehuisvest zal worden zijn nauw met de oorlog verbonden. Vanuit de Hollandsche Schouwburg, sinds 1962 een gedenkplaats en educatief centrum, werden zo’n 46.000 mensen gedeporteerd. Uit de voormalige Kweekschool zijn circa zeshonderd kinderen van deportatie gered. Het gebouw, momenteel door anti-krakers bewoond, wordt door de gemeente Amsterdam voor een ‘zeer gunstig bedrag’ aan het JCK overgedragen, vertelt Joël Cahen.

Tramhalte
Beide gebouwen moeten één geheel gaan vormen. Als verbindende factor daartussen kan de tramhalte, die tussen de gebouwen in ligt, gaan dienen. Cahen: “De tramhalte is historisch gezien van groot belang. Vanaf daar werden de mensen met tram 9 gedeporteerd. Maar het was ook die tram die, wanneer hij stopte, de bewakers van de Hollandsche Schouwburg het zicht ontnam op de kweekschool. Dat was het moment dat de kinderen eruit konden ontsnappen.” Hoe de tramhalte als verbindende factor binnen het museum er concreet uit moet gaan zien, is nog niet bekend.

Ten slotte is het nog de vraag of andere slachtoffers van de Holocaust zoals de Sinti en Roma, gehandicapten en homoseksuelen eveneens een goede plaats krijgen in het Sjoa-museum [bl].

Auteurs: Jaron Beekes en Kemal Rijken