Nazi-verleden speelt rol in verkiezingen Oostenrijk
In de campagne voor de presidentsverkiezingen in Oostenrijk worden over en weer foto’s van Hitler en hakenkruizen over die van concurrenten geplakt. De verkiezingen vinden aanstaande zondag plaats.
Het is de tweede presidentsverkiezing dit jaar, nadat de uitslag van de verkiezingen in mei door een rechter ongeldig werd verklaard. Toen won de linkse kandidaat Alexander Van der Bellen nipt van zijn FPÖ-tegenstander Norbert Hofer. Hofer’s campagne speelde in op de angst en xenofobie die ontstonden tijdens de vluchtelingencrisis.
De verkiezingen van aanstaande zondag worden beschouwd als een indicatie van de kracht van extreem-rechtse en populistische partijen na de verkiezing van Donald Trump in de Verenigde Staten. Hofer zegt dat hij zich gesteund voelt door de verkiezing van Trump, net als veel andere extreem-rechtse leiders in Europa. Volgend jaar vinden verkiezingen plaats in Frankrijk, Duitsland en Nederland.
Sommige historici zien het gebruik van Hitler’s portret tegen beide kandidaten als een teken dat Oostenrijk nog steeds niets gedaan heeft om het nazi-verleden te verwerken. Dit in sterk contrast met de situatie in Duitsland, waar in het onderwijs veel aandacht wordt besteed aan de nazi-periode, de zogenaamde ‘Vergangenheitsbewältigung’.
Oostenrijk heeft zichzelf heel lang gepresenteerd als slachtoffer van de nazi’s. Hoewel het land in 1938 werd bezet door de Duitsers was er geen sprake van vijandigheid. Integendeel. Oude journaalbeelden laten zien dat de Duitsers bij hun inval door juichende menigten werden ontvangen.
Deze zogenaamde ‘slachtoffermythe’ werd pas ter discussie gesteld in de jaren tachtig van de vorige eeuw, naar aanleiding van het schandaal rond Kurt Waldheim, president van Oostenrijk en secretaris-generaal van de Verenigde Naties, die zijn nazi-verleden had verzwegen.
Het is een zeer traag proces. Nog in 2013 konden bezoekers aan een Oostenrijkse tentoonstelling in Auschwitz lezen ‘Oostenrijk – het eerste slachtoffer van het nationaal-socialisme’.
Op een conferentie afgelopen week bespraken Oostenrijkse leraren hoe zij hun leerlingen zouden kunnen interesseren in dit deel van de Oostenrijkse geschiedenis. De meeste leraren merken dat de huidige generatie middelbare scholieren geen enkele belangstelling heeft voor deze periode.
Schoolboeken beginnen nu aarzelend enige aandacht te besteden aan de rol van Oostenrijk in het ontstaan van het nationaal-socialisme. In de geschiedenislessen na de tweede wereldoorlog werd aanvankelijk de schuld gelegd bij militaire leiders, in de jaren negentig van de vorige eeuw werd aandacht gegeven aan de slachtoffers van het nazi-regime; pas nu wordt ook vermeld dat veel burgers de nazi’s hielpen.
Leraren zijn nog steeds huiverig om parallellen te trekken tussen de nazi-ideologie en het huidige populisme van rechts, dat evenzeer inspeelt op gevoelens van vreemdelingenhaat en angst. Als het al gebeurt, is het zeer voorzichtig. Dit valt te verklaren uit het nog steeds bestaande taboe op het praten over Oostenrijk’s naziverleden, dat in veel opzichten nog actueel is, onder andere door het bestaan van groepen van ‘Alte Kameraden’, een eufemisme voor gezelligheidsverenigingen van oud-SSers. Ook de FPÖ heeft veel leden en kiezers uit de nazi-sfeer.
