Potentaten en vrede? – column Hanneke Gelderblom

Van Trump en Poetin tot Erdogan en Netanyahu, een paar dingen hebben deze mannen volgens Hanneke Gelderblom gemeen: vrede willen ze niet en democratie evenmin. ‘Ik ben een vredesactivist, geen pacifist. Je verzetten tegen dit soort potentaten is noodzakelijk’, aldus Gelderblom.

De herverkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten heeft binnen enkele weken gezorgd voor economische wanorde en een beurscrisis van ongekende omvang. Maar daarover wil ik het in deze column niet met u hebben. Ook bekend is dat Trump dolgraag de Nobelprijs voor de vrede zou willen krijgen. Eigenlijk vindt hij dat hij die al verdiend heeft. Wat gebeurde er eerder?

Hij wilde een deal aangaan met Vladimir Poetin, de dictator van Rusland, die als hoogste ideaal het herstel van het Russische Rijk heeft.  Dat begon met ‘groene mannetjes’ die de Krim bezetten, gevolgd door het geleidelijk annexeren van de Oekraïense regio Donetsk. De daaropvolgende zogenaamde ‘militaire actie’ in Oekraïne, met honderdduizenden doden en gewonden tot gevolg, duurt nu al ruim drie jaar .Het begon met het idee dit land en zijn hoofdstad Kyiv in drie dagen van een zogenaamd ‘nazi-bewind’ te ontdoen.

Boos

Trump vond het niet nodig de Oekraïense president Volodymyr Zelensky bij de deal met Poetin te betrekken, maar de schandalige manier waarop hij hem op 28 februari voor draaiende camera’s verweet een Derde Wereldoorlog te riskeren, is velen niet ontgaan. Tijdens dat zogenaamde staakt-het-vuren van dertig dagen blijkt het bombarderen van Oekraïense ziekenhuizen en woonblokken onverminderd door te gaan. Vredesbesprekingen? Poetin wil helemaal geen vrede. En Trump schijnt boos op Poetin te zijn.

Zelfstandig denken

Elders in de wereld blijken meer leiders te zijn die geen democratie kennen of willen kennen. De trias politica, waarbij de uitvoerende, wetgevende en rechtelijke macht gescheiden zijn en totaal onafhankelijk functioneren, is in te veel landen niet aan de orde. De leider, soms politiek soms religieus gemotiveerd bepaalt wat mag en niet mag of kan, de vrijheid van meningsuiting is afgeschaft. Zelfstandig denken is dan levensgevaarlijk.

Neem Turkije, waar president Recep Tayyip Erdoğan al jaren aan de macht is. Onder zijn bewind staat de vrije pers zwaar onder druk, gaat het economisch gezien buitengewoon slecht en is zijn grote politieke tegenstander – de burgemeester van Istanbul – gevangengezet. Zo denkt Erdogan zijn eigen herverkiezing veilig te moeten en kunnen stellen.

En dan is er natuurlijk ook premier Benjamin Netanyahu in Israël, die met het terechte argument Israël te moeten verdedigen tegen Hamas, bezig lijkt om de Israëlische democratie buiten werking te stellen. Want hij en zijn ultrarechtse regeringspartners zien vooral een aantasting van hun macht en herkennen noch voordelen in een onafhankelijke pers, noch in een onafhankelijke rechtelijke macht. 

Risico’s

Netanyahu blijkt rapporten van zijn eigen veiligheidsdienst over de risico’s rondom een inval in Zuid-Israel niet serieus te hebben genomen. Het leidde tot de ramp van 7 oktober 2023, met meer dan twaalfhonderd vermoorde mensen en nog steeds vastzittende gegijzelden in de Gazaanse tunnels van Hamas. Netanyahu en zijn ultrarechtse ministers vonden meer militaire inzet ter verdediging van de West Bank en de steeds uitdijende groep kolonisten echter belangrijker. Dat is nu in een rapport vastgelegd; maar kennelijk mag dat niet gepubliceerd worden.

Verzet

Ik ben een vredesactivist, geen pacifist. Je verzetten tegen dit soort potentaten is noodzakelijk en dat betekent dat er om onze vrijheid en democratie te verdedigen een aanzienlijk groter budget nodig is. Ook in Nederland blijkt daarvoor een groeiende politieke meerderheid, zelfs de Partij voor de Dieren is niet meer tegen. In de Tweede Kamer staan de PVV, BBB en FvD hierin alleen.

Ook ben ik actief in de groep Vrouwen voor Vrede Den Haag. Wij zijn voor, maar eisen samen met onze Israëlische en Palestijnse partners Women Wage Peace en Women of the Sun, dat een deel van dat budget beschikbaar blijft voor concrete vredesprojecten. Mooie verhalen zijn er genoeg. Wie beheert dat budget, waar zijn de concrete plannen?

Het is uitermate zorgelijk dat er wel en veel over bewapening, hoe noodzakelijk ook gesproken wordt, maar er geen enkel werkelijk en realistisch gesprek over vrede op de agenda staat. Niet in Oekraïne en niet in Israël. Het is daarom zaak om kritisch te zijn en blijven op de potentaten, en ze goed in de gaten te houden.