‘Tatami’ is een psychologische achtbaan – filmrecensie

Dat sport verbroedert, is een cliché en een mooi streven. Maar de werkelijkheid is helaas weerbarstiger, zeker als het door machthebbers wordt gebruikt als wapen in een politiek steekspel. De judofilm Tatami, die nu in de bioscoop te zien is, laat dat op haarscherpe wijze zien. ‘Tatami is een psychologische rollercoaster met de spanning van een nagelbijtende thriller waar Hollywood nog een puntje aan kan zuigen’.

Sport en nationalisme kunnen enge vormen aannemen, zo is in het verleden wel gebleken, zeker bij internationale toernooien. Denk bijvoorbeeld aan de beruchte Olympische Spelen van 1936 in Berlijn, toen Hitler zijn Germaanse superioriteitsideaal in rook zag opgaan door de vier gouden medailles die de zwarte Amerikaanse atleet Jesse Owens wist te winnen. En in 1984 werden de Olympische Spelen in Los Angeles geboycot door veertien Oost-Europese landen onder aanvoering van de Sovjet-Unie, wat weer een reactie was op de boycot door de VS van de Spelen vier jaar eerder in Moskou.

Actueel thema

De Koude Oorlog ligt met het uiteenvallen van het Oostblok alweer een flinke tijd achter ons, maar met de recente politieke spanningen maakt deze kou een ijzingwekkende comeback, ook in de sportwereld. Geen film maakt dat nu zo overtuigend en meeslepend duidelijk dan Tatami, die sinds de première op het filmfestival van Venetië vorig jaar al tal van prijzen won.

In de film neemt de Iraanse judoka Leila Hosseini deel aan een wereldkampioenschap in de Georgische hoofdstad Tbilisi. Met haar ijzersterke houdgrepen verslaat ze tegenstander na tegenstander, tot een plek in de finale steeds realistischer wordt. Er is alleen een groot probleem: een judoka uit Israël stormt met even groot gemak door het toernooi heen, waardoor de finale dreigt uit te lopen op een showdown tussen Iran en Israël. En dat willen de Iraanse machthebbers te allen tijde voorkomen.

Van hen moet Leila zich terugtrekken uit het toernooi, om een eventueel gezichtsverlies te voorkomen. Om dat voor elkaar te krijgen, leggen een haast onmenselijke druk op Leila’s coach Maryam (indrukwekkend gespeeld door Zar Amir Ebrahimi zelf, die hiermee laat zien op hoog niveau zowel te kunnen regisseren als te kunnen acteren). Maar Iraanse judoka weigert koppig om hier gehoor aan te geven en tart daarmee de hoogste geestelijk leiders van Iran, met alle risico’s voor haar man en kind die in Iran met spanning het toernooi volgen.

Iraans-Israëlisch

Wat volgt, is een psychologische rollercoaster met de spanning van een nagelbijtende thriller waar Hollywood nog een puntje aan kan zuigen. Dit wordt nog versterkt door de dreigende zwart-witbeelden waarmee de film is geschoten. De duistere gangen van het sportcomplex en de claustrofobische arena met de enkel door tl-lampen verlichte judo-matten (ofwel de tatami) kunnen niet unheimischer zijn.

Het verhaal uit de film is gebaseerd op werkelijke gebeurtenissen, waaronder het gevecht en de vlucht van de Iraanse judoka Saeid Mollaei. Wat Tatami verder uniek maakt, is het feit dat het de eerste film is waarbij een Israëlische én een Iraanse filmmaker samen voor de regie tekenden. Het gaat om de Israëliër Guy Nattiv, die eerder Golda maakte en de in Iran geboren Zar Amir Ebrahimi, een veelgeprezen actrice die met Tatami haar regiedebuut maakt.

Niet dat Tatami een Iraanse film is, integendeel. De film werd gedraaid in Georgië en kwam tot stand met geld uit de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. En ook co-regisseur Zar Amir Ebrahimi en co-scenarist Elham Erfani zijn jaren geleden al hun thuisland Iran ontvlucht. De twee vrouwen wonen tegenwoordig in Parijs en hebben beide ook de Franse nationaliteit. Het is een wrange parallel met de film, waar vluchten ook de enige uitweg lijkt te zijn om je dromen en ambities te kunnen najagen.