Vrij Nederland publiceert deze week een interview van Wim de Wagt met Daniel Libeskind. Jonet maakte een samenvatting.
Als het aan architect Daniel Libeskind (71) ligt, staat over een jaar een langgerekt bouwwerk van meer dan 102.000 bakstenen aan de Weesperstraat in Amsterdam. Het is een labyrint zonder dak en elke steen draagt de naam van een in de Sjoa vermoorde Nederlandse Jood, Sinti of Roma.
Libeskind: “Welke emoties het monument oproept, zal per bezoeker verschillen. Het biedt geen uniforme ervaring. Iedereen zal er op zijn eigen manier naar kijken. Vanuit sommige hoeken is het een heel bescheiden monument, vanuit andere wat groter. De bakstenen muren doen aan typisch Amsterdamse huizen denken, maken het vertrouwd. Het is een complex monument dat zal verrassen en mensen op nieuwe ideeën zal brengen.”
Het Nederlands Auschwitz Comité, de initiatiefnemer van het project, wil het liefst zo gauw mogelijk met de bouw beginnen, maar moet alle stappen van de procedure volgen. En er zijn bezwaarschriften ingediend. De eerder gekozen locatie in het Wertheimpark moest worden opgegeven onder druk van buurtbewoners.
Wat voegt het Namenmonument toe aan de reeds bestaande monumenten? Libeskind is van mening dat de individuele namen op het monument laten zien wat het getal 102.000 betekent. Door de naam, geboortedatum en leeftijd bij overlijden wordt het naar zijn mening een persoonlijke ervaring. Het belang van het monument ziet Libeskind ook in het weerspreken van ontkenners van de Sjoa. “De Holocaust veranderde niet iets, maar alles in de wereld.” We zijn volgens hem heel anders gaan denken over de mens. Hij hoopt dat het monument zal worden bezocht door mensen uit alle lagen van de samenleving, vooral kinderen. “De kinderen moeten weten van de moord op miljoenen Joden, zigeuners, homoseksuelen, Jehovagetuigen, politieke tegenstanders van de nazi’s, enzovoort. Ze moeten weten wat dat betekent.”
Het aantal slachtoffers van de vervolging was in Nederland relatief hoog. Er waren veel collaborateurs in verhouding tot het aantal verzetsmensen. Dat willen velen volgens Libeskind niet onder ogen zien. Hij ziet het monument als een sleutel tot de geschiedenis van de buurt, waar eens veel Joden woonden.
Daniel Libeskind ontwierp Joodse musea en gedenkplaatsen over de hele wereld. Iedereen kent wel het Joods Museum in Berlijn, maar ook in San Francisco en Kopenhagen staan Joodse musea van zijn hand. In de Canadese stad Ottawa ontwierp hij een nationaal Holocaustmonument en in Osnabrück tekende hij voor het Felix Nussbaum Haus, gewijd aan de Joodse kunstenaar Felix Nussbaum (1904-1944). Heel recent is zijn plan voor een museum voor de Koerden, dat in de Iraakse stad Erbil moet komen. En hij was verantwoordelijk voor het spectaculaire masterplan voor het nieuwe World Trade Center in New York.
Het vorige kabinet zegde in 2017 – na jarenlang aandringen door het Auschwitz Comité – een bijdrage van 2,3 miljoen toe, terwijl de bouwkosten van het Namenmonument op zeker het drievoudige zijn begroot. Libeskind vindt dat de regering meer had moeten doen. “Het Joods Museum in Berlijn was ook niet alleen een zaak van Berlijn, maar is erkend als een museum van nationaal belang, de federale regering heeft zich eraan gecommitteerd. Dat moet ook met het Namenmonument gebeuren. Alleen wie de geschiedenis kent, kan de toekomst beter maken. Als je de geschiedenis verbergt, blijft die je achtervolgen. De nazi’s waren geen domme mensen. Het waren intellectuelen, geletterde mensen die zich voedden met academische theorieën. De Holocaust begon niet op straat met een stelletje hooligans, maar met regeringsbesluiten. Ook om die reden moet de Nederlandse regering zich duidelijk uitspreken over het belang en de betekenis van het Namenmonument.”
Hij vindt het niet erg dat het monument niet in het Wertheimpark komt. De Weesperstraat is drukker, maar daardoor is het monument ook zeer zichtbaar en makkelijk toegankelijk. Maar er is – behalve steun – ook veel kritiek op zowel de locatie als het monument zelf. Buurtbewoners vinden het monument wel goed, maar de plaats verkeerd. Maar ook in de Joodse wereld leven bezwaren. Niet iedereen vindt het prettig dat namen van familieleden op een openbare plaats te lezen zijn. Libeskind vindt dat niet terecht. “Het zou een verkeerd signaal zijn als dat niet gebeurt uit angst voor antisemitisme of nationalisme. Overal zien we rechtse krachten sterker worden. Racisme en antisemitisme groeien wereldwijd. Dat is een bedreiging voor de democratie.”
Het Namenmonument is voor hem ‘meer dan een project’. Hij zegt dat het voor hem onmogelijk is om niet betrokken te zijn. “We moeten de getuigen zijn van de ooggetuigen van de oorlog. Dat is wat dit monument is: de sleutel om mens te kunnen zijn.”
