Denk niet Zwart-wit, denk in de kleur van de nuance – column Brigitte Wielheesen

‘Een journalist stelde mij afgelopen week de vraag of ik niet gefrustreerd raak door de politiek. Deze vraag kwam natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen. Als strategisch adviseur heb ik bijna elke dag te maken met het samenstellen van een boodschap in 140 tekens. Ik gaf hem onderstaand antwoord en sindsdien neuriet het refrein van Frank Boeijen’s hit Zwart-wit uit 1983 door mijn hoofd.

In de jaren tachtig was de politiek nog genuanceerd en leken wij in het westen onze democratie, vrijheid en veiligheid gewaarborgd te hebben. Zou Frank Boeijen een profetisch inzicht hebben gehad? Vast niet, maar het lied sluit goed aan bij deze tijd waarin wakker worden geen pretje meer is in de huidige politieke, journalistieke en inmiddels ook maatschappelijke sfeer van polarisatie.

Deze toenemende polarisatie maakt mijn vak niet leuker, wel meer uitdagend. De uitdaging om de nuance te blijven zoeken en ervoor te waken niet in een hoek te worden gemaneuvreerd. “Als je voor bent, dan ben je direct ergens tegen en als je tegen bent, wordt je direct in de hoek van voorstanders gedrukt”, gaf onlangs nog een collega aan. Daarnaast poneren beide kanten ook “halve waarheden”. De polariserende maatschappij, waar je alleen nog zwart of wit geluiden hoort, gebaseerd op halve waarheden splijt samenlevingen in twee helften. In het debat gaat het nauwelijks meer over de inhoud. Absolute keuzes. Ja of nee. Voor of tegen. Zwart-wit.

Kop in het zand
Regelmatig vraag ik me af of de informatie en prikkels die we met zijn allen binnen krijgen door onze omgeving, sociale media, en diverse interpretaties ons niet boven het hoofd groeien. Is de informatie juist? Is het waar? We nemen geen tijd meer om die vragen te stellen, te bezinnen, maar het gros volgt de kudde. Altijd makkelijker dan zelf nadenken of zaken uitzoeken en verifiëren. Er wordt maar wat geroepen of geschreven, gebracht als zijnde ‘de waarheid’ en al snel volgt de meute om het in canon na te roepen, niet geverifieerd of het waar is. Voor of tegen. Zwart-wit.

Dan heb je natuurlijk ook de groep ‘Kop in het zand op het strand’, zoals opperrabbijn Jacobs vorige week in de gelijknamige gastcolumn op Jonet schreef. De groep, die lijdt aan een chronische vorm van naïviteit en genieten, zolang het nog kan, liever aan het strand om het bezwete hoofd demonstratief en vooral diep in het zand steken. De groep die afwacht waar het polariserend schip strandt? In mijn ogen de groep die als het fout gaat, zal zeggen: Wir habben es nicht gewust.

Ieder weldenkend mens weet toch dat veelal de waarheid tussen beide uitersten in ligt. Aan beide kanten zit een waarheid. Voor of tegen. Zwart-wit. Nee, de nieuwe politiek is er één van feiten-vrije standpunten, generaliserende opmerkingen, oneliners in 140 tekens en een verhard debat waarin alleen het eigen standpunt telt.

Terreur is relatief
Zaken tot hun uiterste consequentie door te denken, zit er in de nieuwe politiek niet meer bij. Neem nu het vluchtelingendebat. Je kunt in de hedendaagse democratie je stem namelijk uitbrengen op maar liefst twee politieke standpunten: óf je vindt dat mensen die op de vlucht zijn een veilig heenkomen verdienen, óf je bent van mening dat we ons moeten beschermen tegen terrorisme en de grenzen totaal sluiten. Wat zijn de uiterste consequentie van zwart-wit standpunten? Het vluchtelingendebat wordt voortdurend gekoppeld aan onze veiligheid. Vluchtelingen zetten de maatschappelijke cohesie onder druk. Terroristen zaaien angst. Tussen de stroom vluchtelingen bevinden zich ook terroristen, die een heilige oorlog willen voeren tegen onschuldige burgers. Volgens de AIVD zou dit mogelijk twee procent kunnen zijn. Dat zou dus betekenen dat achtennegentig procent geen terrorist is en vlucht voor diegenen die een heilige oorlog voeren tegen onschuldige burgers in het Midden-Oosten. In 2015 werden in heel Europa 116 personen vermoord door terrorisme. In 2015 is het aantal verkeersdoden in Nederland gestegen naar 621. Over veiligheid gesproken; De kans dat je bij een verkeersongeluk omkomt, ligt velen malen hoger dan gedood te worden door een terrorist ligt. Begrijp me niet verkeerd, terrorisme is een serieuze kwestie en moet topprioriteit zijn van onze veiligheidsdiensten, politie, leger en diplomatieke diensten. Maar de grenzen totaal sluiten?

Politiek onvermogen
Er speelt iets anders. Het onvermogen van politici om analyses te maken en beleid te evalueren, ook tussentijds. Als je naar de huidige politieke macht kijkt, zie je dat de Tweede Kamer zich totaal geen raad weet met vluchtelingen en de daartoe horende integratie van de nieuwelingen in de samenleving. We kunnen constateren dat allochtonen in Nederland de verkeerde lijstjes aanvoeren: WAO, bijstandsuitkering, WW, huiselijk geweld, criminaliteitscijfers, schoolachterstand en leerachterstand. Bovendien is het toekomstige perspectief van integratie niet direct om vrolijk van te worden. Waarom is het integratiebeleid mislukt? Hoe kunnen we het tij keren? In plaats van dit probleem te onderkennen en hand in eigen boezem te steken, is het zoveel makkelijker om de stroom vluchtelingen te koppelen aan terrorisme. Maar zijn we niet met zijn allen bang voor een cultuur die aantoonbaar botst met de onze?

Uit de spiraal stappen
Onze democratische vrijheid en veiligheid kan alleen blijven bestaan als we uit de gepolariseerde samenleving stappen. Voor of tegen. Zwart-wit. Geen enkele bewindsman die integratie durft op te pakken en het falen hiervan te keren. Sociaal werkers, politie en inlichtingendiensten weten wat er in een wijk omgaat. Dat kan alleen als er geen parallelle samenlevingen ontstaan en wanneer er op nationaal niveau een zeker vertrouwen is tussen de bevolkingsgroepen, en tussen die groepen en de autoriteiten. Antagonistische retoriek die moslims vervreemdt en hun bereidheid cruciale informatie te verstrekken vermindert, brengt ons allen in gevaar. In plaats van ons te richten op het oplossen van een integratieprobleem, blijft het makkelijker om vluchtelingen te koppelen aan het binnenhalen van terrorisme. Een gapend gat tussen de twee politieke uitersten staart de kiezer in het gezicht. Voor of tegen. Zwart-wit.

Of de mogelijkheid om zaken van twee kanten te bekijken. De rationele afweging. De verdieping in de feiten. De argumenten.

Of zoals Frank Boeijen in 1983 zong:

Denk goed na aan welke kant je staat

Denk niet wit, denk niet zwart

Denk niet zwart-wit’