Onthulling monumenten in Venlo

Rabbijn Binyomin Jacobs sprak bij de onthulling van twee monumenten in Venlo. Hij opende met de woorden van de voorzitter van de Tweede Kamer, Khadija Arib, die zij dit jaar sprak bij de Nationale Dodenherdenking op de Dam: “In de mooiste ruimte van de Tweede Kamer, de Handelingenkamer, is één lege plank. De plek waar de verslagen hadden moeten staan van de vergaderingen van 1940 tot 1945. Een zwarte bladzijde in onze geschiedenis.”

Rabbijn Jacobs vervolgde:

“Het is mij niet echt duidelijk waar wij nu zijn:

Staan wij bij een monument ter nagedachtenis aan die afschuwelijk duistere periode?
Of is dit een monument ter nagedachtenis aan de eens zo bloeiende Joodse Gemeente Venlo van voor de oorlog?
Of wellicht worden hier nu deze twee monumenten onthuld om stil te staan, verstijfd, bij wat er mis ging na die duistere periode?
Of is het doel van ons samenzijn een soort educatief project dat waarschuwt en roept om parallellen met nu en morgen?

Een verschuivend perspectief en een herdenkingskunstwerk voor Philip Cohen.

Ons samenzijn heeft inderdaad alles te maken met verschuivend perspectief. Vluchtelingen uit Duitsland die probeerden de gaskamers te ontvluchten, geen toekomst meer voor zich zagen, geen perspectief. En dan weten ze de grens over te komen en voet op vrije bodem te zetten. Ze zagen weer perspectief en vervolgens werden ze teruggedreven en werd hun iedere vorm van perspectief ontnomen om te eindigen in de gaskamers en via de schoorstenen der crematoria in het grote en duistere gat van de vergetelheid te verdwijnen.

Natuurlijk zijn de moordenaars die daar stonden volledig schuldig. Maar wat te zeggen over de lokale overheid van het Venlo van toen? Wat over hun geweldige vlijt om in een mum van tijd hun Joodse burgers te hebben geruimd? Afgevoerd. Zoals in zoveel Nederlandse gemeenten.

Met Nederlandse treinen, bestuurd door Nederlanders die enige maanden na de bevrijding bijeen werden geroepen door de toenmalige minister van Verkeer, Minister Van Schaik, in de Houtrusthallen in Den Haag om gecomplimenteerd te worden voor het feit dat ze omwille van de Nederlandse economie doorgereden zijn met hun transport, bestaande uit Joden, om ze af te leveren in de hel van de concentratiekampen.

Niemand kent hen meer, niemand weet nog dat ze überhaupt hebben bestaan, hebben geleefd in hun Venlo, waar ze zich thuis voelden en zo graag hadden willen blijven leven. En willen sterven, gewoon overlijden, desnoods creperend van de pijn, maar wel in Venlo. Hun Venlo dat hun perspectief gaf tot de dag van de bezetting en Venlo dat hun ieder perspectief ontnam gedurende die afschuwelijke jaren van bezetting toen hun burgemeester, hun wethouders en hun medeburgers plotsklaps een ander perspectief voor ogen hadden. Mensen dachten primair aan hun eigen baantjes, aan promotie, aan mogen blijven zitten. Velen deden volgzaam hetgeen de moffen zelf hadden willen doen. Het lijkt op Oekraïne waar de Duitsers nog slechts weinig werk moesten verrichten, omdat de lokale bevolking in massagraf na massagraf de Joodse gemeenschap al had afgeslacht. Dat is hier niet gebeurd… maar de afvoer van Joden werd wel erg voortvarend en nauwgezet uitgevoerd.

Mevrouw Arib spreekt over een lege plank die herinnert aan de jaren dat de regering niet in Den Haag bijeen kwam. Bij vele lokale overheden, zoals ook hier in Venlo, is helaas sprake van een overvolle plank. Maar dan wel overvol met zaken die onze democratie, ons Nederland, niet waardig waren.

Twee Joodse meisjes van 6 en 8 jaar, die uit de onderduik waren gehaald, na verraad, en – na 8,5 dag in een Venlose politiecel – gedeporteerd waren en uiteindelijk vermoord.

Er is geheuld met de vijand… en na de oorlog? Was het leed geleden? Was de beschaving weergekeerd? Iedere herinnering moest worden verwijderd, de blik op de toekomst, er was weer toekomstperspectief. Maar niet voor Philip Cohen die een navordering kreeg voor de lekkage in de synagoge, die deurwaarders over zich heen moest laten komen voor vorderingen die men meende te moeten opleggen aan de Joodse Gemeente die vermoord was.

Is dit geschiedenis? Is Philip Cohen een uitzondering? Hoor ik dit voor het eerst? Is de geschiedenis van Venlo uniek? Mijn eigen vader, in Amsterdam, en mijn eigen moeder, in Steenwijk, voelden zich ook niet erg welkom, en ik druk me netjes uit, toen ze eindelijk thuis kwamen na de oorlog nauwelijks te hebben overleefd…

Door dit indrukwekkende kunstwerk heen speelt de spanning tussen goed en kwaad, de frictie tussen de hel en het Paradijs. Tussen de duikouders van bijvoorbeeld Philip Cohen, van mijn eigen ouders, en de regelmatig ernstig tekort schietende overheden. Duikouders, die met groot gevaar voor eigen leven toch Joden in huis namen, omdat ze mens bleven in een maatschappij die onderscheid maakte tussen mensen en übermenschen. Verzetsstrijders, van wie velen het met de dood moesten bekopen…

Maar ook een maatschappij die het zelfs zover wist door te voeren, dat gewone beschaafde Nederlanders ook echt begrepen dat de uitroeiing van Joden moreel verantwoord was… zoals het door de publiciteitsmachine van het Deutsche Reich werd voorgesteld: Joden uitroeien is een zegen en een teken van ultieme beschaving.

Ik moet even denken aan die Syriër die een paar jaar geleden bij mij thuis was en aangaf dat hij was opgevoed met de wetenschap dat je Joden moet uitroeien, terwijl hij niet wist of Joden mensen, dieren of dingen waren. Hij is niet schuldig, zo is hij grootgebracht. Ik mag hem nu mijn vriend noemen! Maar wat doen wij als samenleving om hem behulpzaam te zijn om zijn kromme en levensgevaarlijke opvoeding te corrigeren? Heeft onze samenleving, onze overheid anno 2017, hiervoor voldoende belangstelling? Zijn wij als samenleving er voldoende van doordrongen dat toekomst perspectief alles te maken heeft met educatie, normen en waarden? Realiseren wij ons dat onze multiculturele samenleving niet alleen een naam en een kreet is, maar een essentiële basis voor nu, voor de toekomst. En beseffen wij, zoals wij hier nu bijeen zijn, dat toen velen van ons de multiculturele samenleving en de democratie hebben verkracht, door het Joodse segment uit het woord ‘multi’ te schrappen?

Volgende week is het Sjawoeot, het Wekenfeest. G’d geeft aan het Joodse Volk en via hen aan de wereld, de Tien Geboden op de berg Sinaï, met daarin o.a.: Gij zult niet doden. Evident, maar helaas te vaak niet nageleefd als het eigenbelang in het geding komt.

De tora, de bijbel, is gegeven in een woestijn waar van alle kanten de gevaren op de loer liggen. Verscheurende beesten, maar ook klimatologische beproevingen. En juist in zo’n wereld wordt de bijbel gegeven. De mens heeft helaas de optie om voor het verkeerde, het inhumane te kiezen. Maar ook, zelfs in een woestijn van intolerantie, van discriminatie, van voortdurende bedreiging, ook dan kan de mens, omdat hij mens is, altijd ook voor het goede kiezen.

Nog niet eerder heb ik een monument mogen onthullen dat de strijd tussen goed en kwaad in de mens zelf zo sterk demonstreert. De strijd tussen de jeetser hara en de jeetser tov, tussen kwaad en goed. Het is geweldig dat de huidige B&W Venlo de moed hebben om middels dit monument, dit perspectief, luidkeels uit te roepen dat er gekozen moet worden voor een Venlo dat leert van het verleden, maar dat bovenal oproept om voor nu, voor morgen en voor overmorgen de juiste keuzen te maken.

Dit monument is een reparatie voor wat na de oorlog verkeerd ging, maar het toont ook dat zelfs in de meest duistere periode, in een uitzichtloze woestenij, er mensen waren die weigerden met de verkeerde richting mee te lopen en de kracht hadden om mens te blijven. Dit monument is een blijvend educatief project om voor nu en voor de toekomst keihard en imponerend uit te roepen: blijf mens en besef dat onze multiculturele samenleving van ieder van ons verlangt dat wij steeds doordrongen zijn van de betekenis van het woord multi, dat wij niet en nooit zullen accepteren dat er onderscheid gemaakt gaat worden tussen mensen en übermenschen.

Maar bovenal is dit monument een grafzerk voor de Joodse medeburgers die in de jaren ’40-’45 werden vermoord en dat hun hier een klein eigen plaatsje teruggeeft in hun Venlo.”

Vervolgens sprak rabbijn Jacobs het Herdenkingsgebed uit.