‘De cirkel is rond’ – recensie boek Hedy d’Ancona

‘Het persoonlijke is politiek’ van feministe, activiste en oud-politica Hedy d’Ancona kwam onlangs na 22 jaar opnieuw uit. De geactualiseerde versie werd gelezen door Leonard Ornstein, die er een recensie over schreef. Het boek, dat tevens ingaat op d’Ancona’s Joodse achtergrond en relatie met Israël, ontroerde hem. Toch had er meer ingezeten op het gebied van één man.

We leven in een tijd waarin macho’s en enkele macha’s het voor het zeggen hebben in de politiek. Ego’s – of erger: narcisten – die weinig op hebben met introspectie, die het niet nodig vinden verantwoording over hun eigen handelen af te leggen bevolken anno nu het machtscentrum.

Hedy d’Ancona (1937) is een politica is die wel kritisch op zichzelf durft terug te blikken en die haar kwetsbaarheid durft te tonen. Dat is goed is dat te zien in de wijze waarop ze vele jaren later haar eigen brief uit 1978 aan dochter Haddassa de Boer recenseert. ‘Die brief overlezend valt me op dat ik – zogenaamd op de vertrouwelijke toer – geen woord wijd aan de grootste trammelant die zich in het leven van een zevenjarige kan voordoen: de scheiding van haar ouders’.

Rode draad

Scheidingen en liefdesaffaires lopen als een rode draad door haar fascinerende autobiografie ‘Het persoonlijke is politiek’, evenals haar Joodse achtergrond en haar levenslange strijd voor de rechten van vrouwen. Het boek is een heruitgave uit 2003 en zo lezen we: ‘lichtjes bewerkt, ten bate van het betere begrip van de lezer anno nu’.

D’Ancona laat aan de hand van haar levensloop en haar gemaakte keuzes feilloos zien hoe het persoonlijke haar politieke handelen bepaalde, en vice-versa. Dat komt het meest evident naar voren als ze een relatie krijgt met Ed van Thijn, de (Joodse) fractievoorzitter van de PvdA tijdens het kabinet-Den Uyl (1973-1977).

Over haar intense relatie met Van Thijn had ik nog wel iets meer willen lezen. Niet alleen is er een diep gevoelde band als progressieve sociaaldemocraten, er was ook een gemeenschappelijke dadendrang. Beiden gaven met concrete ideeën als politicus vorm aan een betere en rechtvaardigere wereld.

Verbondenheid

D’Ancona ontwikkelde zich tot een van de meest vooraanstaande feministen uit haar generatie. Als Joodse oorlogskinderen zullen zij en Van Thijn ook veel verbondenheid hebben gevoeld. Het zal voor beiden een drijfveer zijn geweest om zich in te zetten voor een eerlijker wereld, een thema waar veel vooruitstrevende burgers in de jaren zestig en zeventig daadwerkelijk in geloofden. De verliefdheid kalfde na enige tijd af, omdat Van Thijn dag en nacht met de kabinetsformatie van 1977 bezig was.

Zwaar leven

Voor haar moeder, Maaike Opmeer, koesterde D’Ancona diep respect. Een moeder die een zwaar leven heeft gehad. Uitgerekend op een vierde mei stierf ze. Nadat Hedy’s vader – Eli d’Ancona – haar moeder had verlaten hield ze zich met allerlei baantjes staande. De breuk in de relatie van haar Joodse vader en niet-Joodse moeder ontstond nadat Opmeer een briefje in zijn zak vond van een mevrouw die gereageerd had op een huwelijksadvertentie van D’Ancona. Hij bleek op zoek te zijn naar een Joodse vrouw. Met het naderen van de oorlog was hij zich steeds Joodser gaan voelen.

Na de vondst van het briefje verliet Hedy’s moeder onmiddellijk haar vriend, de vader van haar kind. Voor Hedy speelde haar leven lang de cruciale vraag: ’Waarom wilde mijn vader die nooit iets met de Joodse identiteit van doen wilde hebben, Jood zijn op het allerongeschikste moment?’

Bij het lezen van die passage voel je de trots die d’Ancona voor haar vader heeft. Hij was ultiem solidair met het Joodse volk op een moment dat die solidariteit hem zeer duur zou komen te staan. Hedy’s vader vertrok naar de Verenigde Staten. Niet lang voor de Duitse inval van 1940 keerde hij echter terug. Hij werd opgepakt en gedeporteerd.

De meest ontroerende foto uit het boek is er een uit 1938 van baby Hedy met haar vader. Een prachtige foto van een jonge vader die aandachtig naar het baby’tje op zijn arm kijkt. Eli verdween niet alleen uit Hedy’s leven, hij verdween voorgoed. Hij stierf ‘in de ijzige koude van een Poolse winternacht’, als een van de vele Holocaust-slachtoffers.

Toevallig

Hedy d’Ancona was jarenlang weinig met haar Joodse wortels bezig. Haar band met het Joodse volk ontwikkelde zich als ze min of meer toevallig met haar Israëlische familie in contact kwam. Ze zou het land enige keren bezoeken. Vele jaren bleef één vraag haar echter ten diepste kwellen: wat is er gebeurd met de joodse vrouw van haar vader en diens kind, feitelijk haar halfzusje?

Yad Vashem

Het zal enige tijd duren voor ze het antwoord vindt op die vraag. In 1992 Israël bezocht ze als minister Israël. Namens de Nederlandse regering legde ze een krans bij het herdenkingsmonument in Yad Vashem. Van het herdenkingsboek Zachor kreeg ze een kopie mee met alle vermoorde d’Ancona’s. ‘Rij na rij, bladzijde na bladzijde’. In haar hotelkamer zag ze de naam staan van de vrouw met wie haar vader Eli verder ging, Jeanne d’Ancona-De Leeuw, geboren op 13 oktober 1916. De naam van haar halfzus staat er ook, Anette Estella d’Ancona, geboren in Den Haag op 12 mei 1940. ‘Bolle toet en donker haar’.

Zij zou amper twee jaar na haar geboorte worden vermoord op 17 september 1942 in Auschwitz, samen met haar moeder. Het is de afsluiting van het boek. De cirkel is rond.

Grillige loop

De sobere opsomming van deze feiten toont haar verdriet. Geserreerd verdriet, dat niet van de bladzijden afspat maar er diep verankerd zit. De stoere feministe zal daar in die hotelkamer even helemaal op zichzelf zijn teruggeworpen, geconfronteerd met de grillige loop van de geschiedenis, die haar naasten opslokte.
Hedy d’Ancona schreef een prachtig boek, dat me zeer beroerde.