‘De Stotteraar is meesterlijk opgebouwd’ – boekrecensie

‘Mijn vader kamde zijn haren over zijn kale schedel heen. Meer valt er over zijn karakter niet te zeggen’.

In deze zogenoemde briefroman zit hoofdpersonage Johannes Hosea Stärckle een straf uit wegens fraude, die hijzelf overigens ‘een ongelukkige onzorgvuldigheid’ noemt. Vanuit de gevangenis correspondeert hij met de daaraan verbonden pastor, Arthur Waldemeier, die hij consequent padre noemt. Aan hem heeft de alleszins erudiete Stärckle het te danken dat hij een baantje heeft in de gevangenisbibliotheek, een prima positie voor deze bijzonder intelligente fraudeur.

Voor de padre schrijft hij zijn levensverhaal in brieven die geen biecht zijn, maar wrok tegen de wereld die hem niet begrijpen wil. Geen zwartgallige aangelegenheid, maar met (slimme) humor gelardeerde correspondentie. Stärckle: ‘Moraal is een luxe voor mensen die het zich kunnen veroorloven’. Daarnaast zijn er dagboekaantekeningen waarin Stärckle aangeeft dat hij niet de hele waarheid aan de padre vertelt. Dus wordt de lezer evenals de padre op het verkeerde been gezet. Ook schrijf hij tussenliggende verhalen, waarin zijn profiel van een verstoord ego prachtig uit de verf komt.

Pijnlijke Bijbelse citaten
Zoals de titel aangeeft stottert Stärckle. Dat doet hij van jongs af aan. De oorzaak hiervan wordt de lezer later in het verhaal duidelijk gemaakt. Een schokkend gebeuren voor de toen jeugdige Stärckle. Zijn ingewikkelde, moeilijke, jeugd en traumatische ervaringen komen voort uit het feit dat zijn ouders actief lid waren van een religieuze sekte, die werd gekoeioneerd door Bachofen, een man die zijn godsdienstwaanzin, seksuele aberratie en machtswellust, ongehinderd op zijn volgelingen kon botvieren.

Als gevolg van zijn bittere ervaringen met de sekte en de inktzwarte stempel die deze drukten op de jeugdige Stärckle, was en blijft zijn relatie met de religie behoorlijk gespannen. In zijn levensverhaal en correspondentie met de padre voegt hij voortdurend Bijbelse citaten toe; citaten die soms pijnlijk zijn binnen de context, maar vooral een cynische afrekening betekenen met zijn gedwongen leven in een sekte, waar teksten en citaten hem er als kind vaak letterlijk door vooral zijn vader zijn ingeramd. Hij zal ze nooit vergeten, ze liggen altijd paraat voor gebruik. Als hij over zijn stotteren met de padre correspondeert, citeert hij Jesaja 32:4: ‘De tong van de stamelaar zal bedreven zijn om duidelijk te spreken’. ‘Maar’, schrijft hij aan padre, ‘de andere helft waar u niet op gekomen bent, was pijlijker voor mij. Spreuken 18:6: ‘De lippen van een dwaas komen terecht in onenigheid, mijn mond roept om slagen. Net zo gemakkelijk en bijna terloops vloeien uit zijn pen ook citaten van de filosoof Arthur Schopenhauer – hé, de padre en de filosoof dragen dezelfde voornaam!

Liefdesbrieven of een portie klappen
Vanwege zijn stotterprobleem heeft Stärckle al op jonge leeftijd ingezien dat schrijftaal de perfecte oplossing is om zich te kunnen uiten. Dit blijkt ook zijn bijzondere talent te zijn. In een bericht aan padre: ‘Ik hou van woorden. Ik hou van lezen en ik hou van schrijven. Als ik schrijf dan stotter ik niet. Win-win. Een kleine extra voorwaarde: Als u in deze aantekeningen dingen te lezen krijgt die u niet leuk vindt, moet u niet met opgeheven vinger tekeer gaan. Ik zeg het maar meteen; er zal een hoop instaan dat u niet leuk vindt’.

Fraudeur Stärckle kan zich makkelijk inleven in de psyche van anderen. Hij heeft een buitengemeen grote bekwaamheid op dit gebied en daar leeft hij van, zoals hij zelf zegt. Dat ‘leven van’ doet hij trouwens zonder anderen te ontzien. Het doet er voor hem niet toe of het een wraakactie betreft tegen een bepaalde persoon, of de mensheid in het algemeen. Het is zijn bron van inkomsten, waarin hij door middel van brieven of e-mails de geadresseerden voor de gek houdt door ze te laten lezen wat ze graag willen lezen. Te vergelijken met bijvoorbeeld Ster-spotjes, die een wereld laten zien die het gros van de kijkers/consumenten begeren.

Stärckle, de stotteraar, is als jonge scholier al begonnen met het schrijven van liefdesbrieven voor klasgenoten die verliefd waren. Dat schrijven deed hij niet altijd op vrijwillige basis, maar pesten of een pak op zijn donder als hij zou weigeren was niet het aantrekkelijke alternatief.

Waardevolle literaire leugens
Wanneer pastor Arthur Waldemeier, alias de padre, voorgoed naar elders vertrekt, wordt hij opgevolgd door dominee in opleiding, Starkle Kuntze. Deze krijgt niet de sympathie die Stärckle voor de padre had. Maar het is Kuntze die hem ten slotte laat deelnemen aan een schrijfwedstrijd. Met succes; voor zijn literaire leugens en op schrift gestelde afrekening met de religieuze sekte uit zijn jeugd, en de korte pakkende verhalen, wil uitgever Barne Böckler graag zijn levensverhaal in boekvorm uitgeven.

Een pratende Bambi?
De Joodse schrijver Charles Lewinsky bewijst in ongekunsteld taalgebruik wat het gezag van het geschreven woord kan betekenen. De kracht van de formulering, er dieper op ingaan bij wat het leven voor de mens in petto kan hebben. Hoe wij mensen gemanipuleerd (kunnen) worden. In deze warrige ongemakkelijke tijden, waar het kwalijke woord ‘nepnieuws’ niet van de lucht is, is dit absoluut verraderlijk. Maar er is een hemelsbreed verschil tussen het journalistiek (objectief) noteren van de realiteit, zoals deze zich dagelijks aanbiedt, en het verzonnen en desalniettemin waardevolle verhaal. Johannes Hosea Stärckle zegt dan ook: ‘Verhalen schrijven is als liegen’. Maar dat ‘liegen’ wordt in De Stotteraar met smaak gedaan en zelfs bij pertinente leugens komen af en toe de contouren van een objectieve waarheid voorbij. Dat is ook de kracht van Lewinsky’s hoofdpersonage.

Een verhalenverteller, zoals in deze briefroman, hoeft niet ter biecht te gaan, hij zal zonder meer een overtuigend leugenaar moeten zijn, niet meer en niet minder. Dat wil overigens niet zeggen dat, als je een sprookje of anekdote opvoert, dat dit niet betekent dat je dus zelf in kabouters, eenhoorns, of een pratende Bambi gelooft. De verteller beschrijft de fantasie dusdanig, dat de lezer het gaat geloven. De sprekende Bambi ontroert ons. En dat is wat er gebeurt in De Stotteraar:

De Stotteraar als krimi
Bijna ongemerkt wordt ‘De Stotteraar’ een misdaadroman met in de bizarre hoofdrol de gevangene Johannes Hosea Stärckle, die uitweidt over zijn criminele leven, over zijn slachtoffers – al of niet naar waarheid ingevuld. Lewinsky bouwt het verhaal meesterlijk op en laat door een voortdurende spanningsboog de lezer niet met rust. De reacties van padre op de vaak bijtende correspondentie van Stärckle worden niet weergegeven, de antwoorden hierop door Stärckle uiteraard wel. Hierdoor voelt de lezer zich af en toe gedwongen om te bedenken, om zelf in te vullen, wat de padre heeft ingebracht tijdens hun schriftelijke discussies en persoonlijke opmerkingen. Een prachtige prestatie van de auteur. De verteller in deze briefroman is een overtuigend leugenaar, niet meer en niet minder. En dat werkt uitstekend. Kortom; ‘De Stotteraar’ is een spannend boek waar de hand van de meester-verteller Charles Lewinsky geen moment heeft gefaald

De vertaling uit het Duits door Herman Vinckers is prima, hoewel hij af en toe een steek laat vallen. Bijvoorbeeld als wordt opgemerkt dat op tv naar Idols of Boer zoekt vrouw wordt gekeken. Of als wordt verzucht: ‘Ik geef je een roosje, m’n roosje’. De Stotteraar speelt in Duitsland! Is daar geen Duits equivalent voor te bedenken?
Een compliment voor de ontwerpster van de omslag. Het lettertype en ‘ritme’ van het woord stotteraar, zoals grafisch vormgever Nanja Toebak deze heeft gerangschikt, is in één woord schitterend. Het is niet zwaar op de hand – stotteren is uiteraard niet leuk – maar juist door de luchtige vormgeving een beetje ironisch. Het dekt de inhoud van de roman. Een boektitel die als het ware stottert.

Louter toeval natuurlijk, maar curieus is dat de romanfiguur in ‘De Rat van Amsterdam’ (door Pieter Waterdrinker) ook een bijzonder intelligente gevangene is die via brieven met de buitenwereld communiceert. Allebei hebben ze hun zuster verloren door zelfdoding.

Titel: De Stotteraar
Auteur: Charles Lewinsky
Vertaling: Herman Vinckers
Uitgeverij: Meridiaan uitgevers
ISBN: 978 94 93169067
Prijs: 24,99 euro

.