‘Dubieus onderzoeksproject Nederlandse SS’ers’, opnieuw rol voor Comité 4 en 5 Mei

Er is kritiek op een journalistiek onderzoeksproject dat gaat over Nederlanders die fout waren in de jaren ’40-’45. Het gaat om een serie documentaires over NSB’ers en Nederlandse SS’ers onder de werktitel ‘Nationaal Verzwegen Trauma’, van historicus Cees Kleijn en journalist Stijn Reurs. Afgelopen woensdag, op Holocaust Memorial Day, publiceerde Reurs in dagblad Trouw een artikel, wat nu de aanleiding vormt voor de ophef. Onder meer Reporters Online en de Joodse podcast ZoomZitz uiten hun zorgen over de wijze waarop de onderzoekers het thema behandelen. Daders worden zo slachtoffers, luidt het. Ook heeft Reurs de zoon van een foute Nederlander geïnterviewd voor de site Inmijnbuurt.org, die wordt gesponsord door het Nationaal Comité 4 en 5 Mei, het Amsterdamse Comité 4 en 5 Mei en de Stichting Democratie & Media.

Trouw-artikel
Het artikel ‘Tot aan de deuren van de gaskamers werkten in Auschwitz Nederlandse SS’ers’ is volgens journalist Bart FM Droog van Reporters Online en volgens de makers van ZoomZitz veel te kritiekloos. In het verhaal krijgt een hoogbejaarde zoon van een Nederlander, die in de oorlog Auschwitz-bewaker zou zijn geweest, ruim baan over het leed dat zijn vader zou zijn overkomen. “Mijn vader werd eind 1941 uit de SS ontslagen en vanuit Auschwitz naar een gekkenhuis gestuurd. Hij had een psychose en was helemaal de weg kwijt. Die ene maand in Auschwitz heeft de rest van zijn leven bepaald,” vertelt de geïnterviewde. De rest van het artikel zet zich op dezelfde toon voort, aldus de critici, die niet begrijpen waarom de voormalige verzetskrant Trouw op deze wijze met een dergelijk verhaal omgaat.

‘Foute Nederlanders’
Droog deed onderzoek naar collega Reurs en stelt vast dat die er ‘een merkwaardig soort fascinatie voor “foute Nederlanders”‘ op nahoudt. Zo heeft hij schrijfster Isabelle van Boetzelaer bij haar onderzoek voor haar boek ‘Oorlogsouders’ geholpen, waarmee zij in 2017 in opspraak raakte wegens vele fouten. Ook schreef Reurs in 2010: ‘De eenzijdigheid van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog die de naoorlogse generaties onderwezen hebben gekregen, heeft mij nooit bevallen. Anne Frank is uitgegroeid tot een gesubsidieerd historisch handelsmerk’, aldus Droog op Reporters Online.

Spielbergs tegenhanger
Reurs vindt dat er meer aandacht moet komen voor de voor de ‘gruwelijke verhalen’ van foute Nederlanders in hun gevangenschap na de Bevrijding. Zijn interviews met voormalig SS’ers zouden volgens hem een ‘bescheiden tegenhanger van het Shoah-project van regisseur Steven Spielberg’ moeten worden. Droog: ‘Weliswaar licht Reurs enige door hen begane gruweldaden uit, maar de rode lijn is het schijnbeeld van Reurs, waarin daders als slachtoffers gepresenteerd worden en waarin hun naoorlogse uitvluchten zonder kritische noot als waarheid gepresenteerd worden’.

Politiek correct
Ook is het project van Reurs (en historicus Kleijn) opgevallen bij de makers van de Joodse podcast ZoomZitz. “Reurs heeft het over de eenzijdige berichtgeving over de Sjoa. In de klas moet volgens Reurs veel meer aandacht komen voor de foute Nederlanders, en dan schrijft hij foute Nederlanders tussen aanhalingstekens,” aldus maker Ronnie Eisenmann in de uitzending van zondag. Over de publicatie in Trouw zegt hij: “Het is dat politiek correcte denken dat ervoor zorgt dat je de daders, op de dag dat de wereld de moord op de Joden in de Sjoa en de bevrijding van Auschwitz herdenkt, de moordenaars van Auschwitz, in de belangstelling plaatst. Het omgekeerde beweren van het leed dat aandacht verdient.”

Media Luna
Momenteel maakt Reurs met geschiedkundige Kleijn een documentaireserie over NSB’ers en Nederlandse SS’ers, waarvan er volgens hun onderzoek minstens 24 kampbewaker waren in Auschwitz, waar ze de meest gruwelijke dingen hebben gedaan. Het documentaireproject wordt geproduceerd door Media Luna van Nathalie Toisuta, die daarvoor een pagina op haar site heeft gemaakt. Toisuta, in het verleden onder meer actief voor de goede doelen Simavi, KidsRights en War Child en met BN’ners Marco Borsato en Trijntje Oosterhuis, zegt het belangrijk te vinden ‘dat juist ook deze verhalen verteld moeten worden’. Wel realiseert ze zich dat het voor bepaalde mensen ‘moeilijk’ en ‘lastig’ zal zijn. ‘Misschien herkennen we onszelf zelfs in de verhalen en motieven,’ aldus producente Toisuta. Het duo maakte 2011 ook al de documentaire Zwarte Soldaten. Dat gebeurde met een bijdrage van het programma ‘Erfgoed van de Oorlog’ van het ministerie van VWS.

‘Nationaal trauma’
In een tekst op de site van Media Luna met de kop ‘Een stil gezwegen en nationaal Trauma’ leggen de onderzoekers uit wat hen beweegt om de foute Nederlanders een gezicht te geven: ‘Inmiddels gaat deze geschiedenis echter niet alleen de daders van toen aan. Ook honderdduizenden kinderen en kleinkinderen van deze mensen leven soms tot op de dag van vandaag met vragen of wetenschappen die knagen. Daarentegen vertelde bijna de helft van de voormalige collaborateurs niets aan hun kinderen of kleinkinderen. Het onderwerp is een tot op heden een stilgezwegen maar nationaal trauma.’ Maker Ruben Vis van ZoomZitz verbaast zich over de term ‘nationaal trauma’, wat het verhaal van foute Nederlanders zoals NSB’ers en SS’ers natuurlijk helemaal niet is. Dat verhaal is juist ‘een nationale schande’, aldus Vis.

Zoon van WA’er
Niet alleen in Trouw en op de site van Media Luna wordt het project over de foute Hollanders aangekondigd, maar ook op Inmijnbuurt.org, een webproject waarin ouderen aan kinderen vertellen over hun ervaringen in de bange jaren ’40-’45. Voor de site interviewden Reurs en Kleijne de hoogbejaarde meneer Nol Koot. Hij was de zoon van Hendrik Koot, die NSB- en WA-lid was. De WA was in de oorlog een terreurgroep die er op uittrok om Joden op straat en in openbare gelegenheden aan te vallen. Dat de geïnterviewde zoon van Koot zelf bij de SS ging, bleef in het interview onvermeld. Aan schoolkinderen vertelde zoon Nol onder meer over de Jeugdstorm, de jeugdbeweging van de NSB – de Nederlandse zusterpartij van Hitlers NSDAP.

‘Menselijke verhalen’
Ter introductie van het interview schreven de interviewers: ‘Kleijn en Reurs bespraken de misstappen die mensen gemaakt hadden, maar zij vonden ook de menselijke verhalen achter de ‘foute mensen’.’ De ZoomZitz-makers viel het gebruik van de aanhalingstekens op, alsof het fout-zijn van NSB-ers, WA-ers en SS-ers geen uitgemaakte zaak is. Maker Ruben Vis: “Kennelijk zijn die foute Nederlanders in de ogen van Reurs en de site Inmijnbuurt nog niet zo fout.” – het verhaal gaat verder onder deze afbeelding.

‘Doodgebeten‘
Ook bleek niet alle informatie in het interview met Nol Koot te kloppen. In het gesprek beweert de zoon over zijn vader: “Zo te zien was hij ook in zijn oorlel gebeten.” Bij een WA-terreuractie tegen Joden in 1941, vochten een Joodse en communistische knokploeg terug en vond de oude Koot de dood. Uit de getuigenissen van politiemannen die hem aantroffen blijkt dat zij slechts één verwonding hebben kunnen constateren: een slag op zijn hoofd. Het was de nazistische pers die beweerde dat Koot door de Joden tot bloedens dood was gebeten.

Sponsorgeld van Comité 4 en 5 Mei
De makers van ZoomZitz verbazen zich over de gang van zaken in het interview op Inmijnbuurt.org, een site die sponsorgeld krijgt van het Nationaal Comité 4 en 5 Mei, maar ook van het Amsterdamse 4 en 5 Mei-comité. “Het Nationaal Comité steunt dus het ongebreideld kunnen debiteren van het verhaal van deze man en daarmee van foute Nederlanders,” aldus Ronnie Eisenmann, die in de uitzending bijval krijgt van zijn broer Jair. “De volgende afgang van het Nationaal Comité,” zegt hij, doelend op de affaire met schrijver Abdelkader Benali van onlangs. Maker Ruben Vis: “Stijn Reurs woont recht tegenover het huis waar in de oorlog een joodse familie woonde. Vader, moeder en een baby. Ze zijn in oktober 1942 op transport gesteld en onmiddellijk na aankomst in Auschwitz vermoord. Iedere keer dat hij z’n huis uit komt kijkt hij als het ware naar het huis van deze familie.”

Interview verwijderd
Inmiddels is het interview met Nol Koot van de site Inmijnbuurt.org verdwenen, een website die overigens veel mooie en goede verhalen van ouderen voor schoolkinderen herbergt die de oorlog bewust hebben meegemaakt. Hun werk en inzet wordt mogelijk geweld aan gedaan door het plaatsen van het verhaal van Koot. De site wordt eveneens gesponsord door de Stichting Democratie & Media. Beluister hier het onderdeel van de ZoomZitz-uitzending waarin Eisenmann, Eisenmann en Vis de gangen van Reurs en Kleijn bespreken:

Alles op één hoop
De begrippen ‘goed’ en ‘fout’ worden in Nederland waar het gaat om de Tweede Wereldoorlog gebruikt om een hanteerbaar onderscheid te maken tussen personen die zich in de jaren ’40-’45 verzetten tegen de Duitse bezetter, en mensen die met de Duitse bezetter collaboreerden. Onder andere de geschiedschrijving van historicus Loe de Jong heeft daar aan bij gedragen. De laatste jaren vervagen de begrippen ‘goed’ en ‘fout’ steeds vaker en zijn organisaties en onderzoekers meer geneigd om bijvoorbeeld daders en slachtoffers op één hoop te gooien (dit tot ontsteltenis van slachtoffers en nabestaanden). Het herdenken van beide groepen op hetzelfde moment, en het vermenselijken en begrip tonen van en voor de daders, horen daar bij. De discussie laait geregeld op en roept dan emoties op. Nazaten van slachtoffers van de Sjoa, maar ook van verzetsmensen, huiveren van het idee dat ooit het onderscheid verdwenen zal zijn.

Lees ook:
Haal de bezem door het Nationaal Comité 4 en 5 Mei – column Hanneke Gelderblom
‘Met de affaire rond schrijver Abdelkader Benali, vorige week, heeft het Nationaal Comité 4 en 5 Mei geen beste beurt gemaakt. In plaats van een goede visie op modern herdenken te presenteren slaagde het Comité er opnieuw in dagenlang kranten, radio, televisie en social media te vullen met veel afkeer en boosheid…’