Elieser – column Guy Muller
Triest en ziek werd ik van het nieuws dat het standbeeld van de donkere Joodse man, Elieser, op de Joodse begraafplaats in Ouderkerk aan de Amstel vorige maand werd beklad. ‘WLM’ (White Lives Matter, red.) had een groep jongeren erop geklad. En dat daags voordat er een herdenking bij het beeld zou plaatsvinden. Wat een laffe daad. Gatverdamme.
Haat is niet selectief, het blijft nooit bij één groep. Daar bewust van zijn is een kernzintuig voor overleven. Actie ondernemen als ons ‘zintuig’ alarm slaat, is de tweede. En de tijd voor actie, getuige de gebeurtenissen om ons heen, is nu.
Echte actie. Niet iets doortweeten en denken dat je de wereld een stukje beter hebt gemaakt. Of een FaceBook-post sharen waarin je mensen die het niet met je eens zijn weer even lekker flink in de hoek hebt weten te drukken. Doe iets wat helpt. Doe iets in de wereld die niet alleen uit eentjes en nulletjes bestaat.
Wat je kan doen? Veel mensen neigen ernaar het ‘slachtoffer’ (absoluut niet het beste woord) te vragen: ‘wat moet ik doen?’ Meestal met een goede intentie, en daar is niets mis mee. Alleen werkt het niet zo. De oplossing moet vanuit jezelf komen. Een slachtoffer is niet verantwoordelijk voor de oplossing, en al helemaal niet het probleem.
Vaak genoeg hoorde ik melders vertellen, toen ik nog voor CIDI de Monitor antisemitische incidenten in Nederland opstelde, hoe Joodse jongens en meisjes in de klas antisemitisch werden getreiterd. De oplossing: leraren lieten de gepeste kinderen een spreekbeurt houden over het Jodendom. Of dat hielp?!? Wat denk je zelf.
Een oplossing moet komen van degene die het probleem heeft gecreëerd: de pestkop, de bekladder, de schelder. Maar soms zie je iets gebeuren en heb je de neiging om in actie te willen komen. Sommige hebben dat bij lezen over de plastic soep in de oceaan, andere bij beelden van het affikken van de Amazone. Ik heb dat bij racisme. Maar wat kan je doen als je geen onverschillige getuige van de situatie wil zijn. Wat dan?
Empathie. Dat is waar het voor mij begint. De ander zien als een mens. De ander beter begrijpen. De geschiedenis kennen. Informeer jezelf, want dat is je eigen verantwoordelijkheid. Het is makkelijker om onverschillig te zijn tegen iets waar je niets van weet.
Nog even spoel ik terug naar Elieser. Om precies te zijn naar het jaar 1629, toen hij op Beit Haim, de Joods-Portugese begraafplaats te Ouderkerk aan de Amstel werd begraven. Wie was hij eigenlijk? Volgens historica Lydia Hagoort was hij een tot het Jodendom bekeerde slaaf. Odette Vlessing, historica en hoofd van de afdeling van de joodse geschiedenis van het Amsterdamse gemeentearchief, denkt daar anders over.
In het Parool-artikel ‘Symbool van slavernij Elieser is eigenlijk nooit slaaf geweest’, lezen we dat, [de titel heeft een hoog spoiler-alert gehalte], Elieser ‘… een donkere Jood (is) zoals er indertijd meer rondliepen in de stad’. Iedereen die Beit Haim bezoekt kan met eigen ogen zien dat Elieser begraven ligt in de businessclass van de Joodse begraafplaats – tussen de hoge heren. Zijn buurman is Jacob Israel Belmonte, die volgens Hagoort, een van de rijkste kooplieden van de stad Amsterdam was én slavenhandelaar. “Het zegt veel over Elieser dat de nabestaanden van Belmonte geen bezwaar maakten (…) als ze wilden, hadden ze een aparte plaats kunnen kopen, maar dat vonden ze blijkbaar niet nodig”, stelt Hagoort in het Reformatorisch Dagblad van 29 juni 2012. Waarna ze het mooie, maar waarschijnlijk historisch onterechte, plaatje schildert “(…) En zo ligt de slavenhandelaar naast de slaaf.”
Toen de bekladders White Lives Matter op het beeld van Elieser zetten werd weer eens duidelijk waar deze tekst precies voor staat. Niet uitsluitend tegen Black Lives Matter, maar tegen alles wat anders is dan ‘White’. Elieser was een zwarte Joodse man. Het schudde me wakker. Het stopt niet bij een groep. Alle vormen van racisme en haat zijn onverteerbaar. We moeten ons daartegen (blijven) uitspreken. En als we ons uitspreken, kunnen we natuurlijk ook één groep in het bijzonder verdedigen. Dat gaat niet ten koste van andere gediscrimineerde groepen, maar het versterkt en verbindt. Want van racisme zijn we uiteindelijk allemaal slachtoffer. Het moet daarom nogmaals gezegd worden: Black Lives Matter.
Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.
