Eurosong in Israël: ‘Viva La Diva..!’ het verhaal van Dana International (blog #2)

In mijn vorige blog liet ik al doorschemeren apart in te tunen op de winst van Dana International die voor Israël in 1998 de derde Israëlische Eurovisie-overwinning wist binnen te halen. De transseksuele zangeres zou de rol en de geschiedenis van het festival voorgoed veranderen.

Geboren als jongen
Dana International werd in Tel Aviv geboren als Yaron Cohen (later werd dit Sharon Cohen) als jongste kind in een gezin van drie kinderen in een familie van Jemenitisch-Joodse en Roemeens-Joodse afkomst. Hoewel geboren als jongen identificeerde Sharon zich al zeer jong als vrouw. Toen ze op achtjarige leeftijd de Israëlische zangeres Ofra Haza op het festival van 1983 zag optreden besloot ze dat ze daar ooit ook zou staan. Het zou nog tot 1998 duren voordat dit daadwerkelijke gebeurde.

In de tussentijd ontwikkelde Sharon zich als artiest. Het werd een carrière die begin jaren negentig begon in een plaatselijke nachtclub, waar ze optrad als travestie-artiest Sa’ida en in contact kwam met de deejay Offer Nissim met wie ze een succesvolle samenwerking aanging. Er volgde enkele goed lopende singles en haar naam werd veranderd in Danna (als andere helft van het duo Offer featuring Danna). Later werd het Dana International en na het behalen van de gouden status voor haar debuutalbum Danna International vertrok ze in 1993 naar Londen om daarna terug te keren met haar nieuwe identiteit. Dit zorgde toen al voor veel verontwaardiging en kritiek binnen de Joods-orthodoxe samenleving van Israël, wat ook haar eerste poging – in 1995 – deel te nemen aan het Eurovisie Songfestival tegenwerkte.

Jom Hashoa
In 1998 kreeg Dana International eindelijk de kans Israël te vertegenwoordigen nadat het land terugkeerde na een jaar afwezigheid op het zangconcours (dit aangezien de Israëli’s een jaar eerder verstek lieten gaan omdat het Songfestival toen samenviel met Jom Hasjoa, de nationale gedenkdag van de Holocaust). Nederland heeft om soortgelijke reden twee keer afgezien van deelname aan het liedjesfestijn omdat het samenviel met dodenherdenking op 4 mei. Dit was in 1985 en 1991. Deze tekst gaat verder onder de video.

De winst van Dana International was zoals eerder gezegd baanbrekend maar ook zeer omstreden wat een hoop internationale aandacht opleverde. Maar om meerdere redenen is het leuk om terug te blikken naar het Eurovisie Songfestival van 1998 in Birmingham wat in veel opzichten uniek in zijn soort was en nog steeds gedenkwaardig te noemen is.

Einde van een tijdperk
Het Eurovisie Songfestival van 1998 betekende het einde van een tijdperk. Zo was dit het laatste jaar waarin de deelnemers begeleid werden door een live orkest. Dit was al enkele jaren optioneel. De kosten voor deelname van het orkest rezen de pan uit, waarna de European Broadcasting Union (EBU) besloot dit af te schaffen. Ook werd de taalbarrière definitief afgeschaft nadat de regels rond de taal van de liedjes in de loop der jaren al vaker waren veranderd. Vanaf 1999 mochten deelnemers zelf kiezen in welke taal ze zouden zingen. Dit gebeurde na kritiek van veel landen op drie achtereenvolgende overwinningen van Ierland, begin jaren negentig. En er werd gesteld dat Engelstalige liedjes beter zouden scoren. Verder werd in 1998 de televoting ingevoerd als stemsysteem. Vanuit elk deelnemend land konden kijkers telefonisch stemmen op hun favoriete liedje. Het Songfestival is wat betreft het aantal stemmers nog steeds jaarlijks de grootste televoting ter wereld. Deze stemmen bepalen vijftig procent van de uiteindelijke winst. De overige vijftig wordt bepaald door een vakjury. De tekst gaat door onder deze video.

Bloedstollende puntentelling
De liedjeswedstrijd was in 1998 om nog een andere reden gedenkwaardig te noemen, mede door de eerder genoemde televoting. Dit leverde een bloedstollende thriller op tijdens de puntentelling waarin het tot op het allerlaatste moment onzeker bleef welk land zou gaan winnen. Vier landen waren verwikkeld in een hevige eindstrijd: Malta, Nederland, Israël en het Verenigd Koninkrijk. Het waren deze landen die constant stuivertje wisselden op de eerste plaats.

Alle vier de landen waren topfavoriet voor de eindzege, maar Dana International won met 174 punten. In een speciaal voor haar ontworpen jurk met een kleurrijke bolero van papegaaienveren van Jean Paul Gaultier nam ze de trofee mee naar huis. Diezelfde outfit droeg ze overigens alleen tijdens de dress rehearsal en niet tijdens haar live optreden. Het bleek dat de bolero erg oncomfortabel was en belette haar om te bewegen, waardoor ze uiteindelijk voor een andere jurk koos tijdens haar live optreden. Of haar winst terecht was afgaande op het liedje zelf is maar zeer de vraag.

De song Diva is nog steeds ongekend populair in mening homobar, maar Dana International was alles behalve toonvast. Bij tijd en wijle zong ze zelfs vals. Bovendien was het liedje zelf zeker niet het beste nummer van de avond. Dit was naar mijn smaak de song van het Verenigd Koninkrijk wat uiteindelijk de tweede plaats wist te behalen. Zangeres Imaani (naar wie de Nederlandse deelnemer van dat jaar Edsilia Rombley later haar dochter naar zou vernoemen) bracht een tijdloze sterke popsong die ook in 2019 niet zou misstaan. Where Are You – zie boven – geldt voor mij nog steeds als een van de allerbeste liedjes die ooit op het Eurovisie-podium te horen was.

Nederland zond Edsilia Rombley uit, die met Hemel en Aarde een uiteindelijk verdienstelijke vierde plaats wist te behalen. Tot twee keer toe pakte Nederland zelfs de koppositie tijdens de puntentelling. Edsilia’s vierde plaats leverde Nederland het tot dan toe het beste resultaat op sinds de overwinning van Teach-Inn uit 1975. Uiteindelijk werd ze ingehaald door de Common Linnets die in 2014 tweede werden.

De puntentelling van Birmingham werd een nek aan nek race tussen Malta en Israël. Met nog maar één land te gaan die de punten moest geven, debutant Macedonië, stonden beiden op 166 punten. De Macedoniërs gaven acht punten aan Israël, tien punten aan het Verenigd Koninkrijk en twaalf punten aan Kroatië, waardoor Malta slechts met één punt verschil van het Verenigd Koninkrijk op de derde plaats terechtkwam. Nederland ontving in totaal 151 punten. Bekijk de ontknoping van de puntentelling hier:

Politieke impact in Israël
De winst en deelname van Dana International waren in meerdere opzichten historisch te noemen. Ze was de eerste transseksuele artiest die meedeed aan het festival en dat leverde een hoop rumoer op. Niet in de laatste plaats omdat ze deelnam voor Israël, een land met grote sociale tegenstellingen. Door de veranderingen binnen de de Israëlische samenleving bracht het nationale selectiecomité de moed op om in 1998 een transseksueel naar het Songfestival te sturen. Het comité wist dat haar liedje goed in het gehoor lag en dat de winst dankzij haar veel besproken persoonlijkheid binnen bereik lag. Dat laatste bleek een understatement..

Nog voor ze ook maar één noot gezongen had was er al felle kritiek vanuit ultraorthodoxe hoek wat haar op de voorpagina’s van alle kranten zette en in veel tv-uitzendingen bracht. In de orthodoxe partijen, die deel uitmaakten van de regeringscoalitie van Benjamin Netanyahu, werd zelfs beweerd dat deelname van Dana International een regeringscrisis zou uitlokken en dat zij het Joodse volk voor de ogen van de hele wereld zou bevuilen met haar ‘perverse transseksualiteit’. Tevergeefs probeerden deze partijen haar deelname aan de wedstrijd te annuleren.

De internationale pers dook er meteen bovenop. Voor en na het Songfestival was de hype rondom Dana International enorm. Ze werd wereldwijd bekend en was de eerste Israëlische artieste die werd geïnterviewd door CNN, de BBC, Skynews en MTV.

Na haar overwinning was de woede en schaamte in orthodox-Joodse kringen in Israël groot. Net als afgelopen zomer werd er ook gesteggeld over de locatie van het festival van 1999. Chaim Miller, de toenmalige ultraorthodoxe onderburgemeester van Jeruzalem, zei dat ‘er geen sprake van is dat dit schandelijke evenement in Jeruzalem kan worden gehouden’. Ministers van de NRP, een zionistisch-religieuze regeringspartij, konden zich wel met de zege van Dana International verzoenen en vonden het zelfs een grote eer voor Israël. De tekst gaat verder na de video.

De felle reacties op de zege van Dana International reflecteerden de cultuurstrijd die in die tijd gaande was in Israël. Toenmalig premier Netanyahu worstelde met haar overwinning en had zich uit angst behoed voor een openlijke en persoonlijke gelukwens aan de zangeres. Ze werd niet eens op het bureau van de premier ontvangen voor een foto. In plaats daarvan liet Netanyahu zijn woordvoerder een gelukwens aan Dana International uitspreken. Opmerkelijk, aangezien het gebruikelijk is dat Israëliërs die internationaal succes behalen door de premier worden ontvangen.

Orthodoxe politici bleven haar beledigen. Het betekende een tweedstrijd voor Israël: vóór vrijheid van meningsuiting en de scheiding van staat en religie. Mede daarom demonstreerden na haar overwinning tienduizenden mensen op het Rabin-plein in Tel Aviv voor de vrijheid.

Dana’s eigen woorden op haar winst waren als volgt: “Mijn overwinning bewijst dat God aan mijn kant staat, ik wil mijn critici een boodschap van vergiffenis sturen en tegen hen zeggen: probeer me te accepteren en het soort leven dat ik leid. Ik ben wat ik ben en dat betekent niet dat ik niet doe ik geloof niet in God, en ik ben een deel van de Joodse natie.”

Pionier
Dana International mocht na haar winst rekenen op veel publiciteit en wereldwijde optredens van de VS tot aan Japan. In totaal bracht ze elf albums uit, was ze jurylid in de Israëlische versie van Idols en geniet ze nog steeds van een succesvolle carrière met veel internationale optredens. Onlangs trad ze nog op als special guest tijdens Eurovision in Concert in Amsterdam. In 2011 vertegenwoordigde zij Israël voor de tweede keer met het nummer Ding Dong maar haalde ze toen de finale niet.

Uiteindelijk heeft Dana International het Songfestival voorgoed veranderd.

De LHBT+ community kreeg in 1998 er een symbool bij. Transgenders hadden ineens in internationaal rolmodel. Dana International doorbrak taboes en de hokjesgeest tussen man en vrouw. Ze opende ogen en gesprekken en maakte de weg vrij voor andere gender opvallende deelnemers aan het Eurovisiesongfestival. Zoals de excentrieke Oekraïense travestie-act van Vjerka Serdjoetsjka uit 2007 die met Dancing Lasha Tumbai tweede werd. Of wat te denken van Conchita Wurst uit Oostenrijk, die internationaal omschreven werd als ‘de vrouw met de baard’ en in 2014 onze Common Linnets van de eerste plaats beroofde met haar Rise Like A Phoenix.

Ook dit jaar kent het festival een opvallende verschijning: de Franse deelnemer Bilal Hassani. Hij is weliswaar geen transseksueel maar omschrijft zichzelf als queer: een parapluterm voor onder andere homoseksualiteit en travestie. Net als Dana International zet hij zich af tegen de standaard heteronorm en eerder genoemde hokjesgeest. De Israëlische winnares van 1998 zal echter voor altijd een pionier blijven voor transgenders en een symbool van diversiteit en verbinding zijn.

Dana International is daarmee wellicht de beste ambassadeur die zowel Israël als het Eurovisie Songfestival ooit gehad heeft.