Ex-minnares legt Stolperstein voor maestro die niet in Sjoa werd vermoord

Wijlen orkestdirigent Frieder Weissmann, die in 1984 op 90-jarige leeftijd overleed, krijgt een gedenkteken. Donderdag legt zijn oud-minnares, kunstenares Sylvia Willink (77), een Stolperstein met zijn naam erop voor de deur van het koninklijk Concertgebouw in Amsterdam. Hiermee wordt afgeweken van wat gebruikelijk is – de personen op de steen moeten op de locatie hebben gewoond en ook zijn vermoord in de Holocaust – en volgens de aangepaste regels mag dat ook. Een criticaster stelt echter dat de symboliek van Stolpersteine erodeert als ook Joden die niet in de Sjoa vermoord zijn zo’n steentje krijgen.

‘Legacy’
In NRC Handelsblad kondigt Willink de steenlegging aan. Willink doet er alles aan om herinnering aan haar voormalige minnaar levend te houden. “Hij verdient het om ergens op deze wereld in de herinnering te blijven”, vindt ze. “Want waar hij dirigeerde, oogstte hij bewondering. Maar hij was nogal op zichzelf. En daarom lijkt het alsof de geschiedenis zijn beeltenis niet bewaart. Hij is ten onrechte een historische schim geworden.” Willink ontmoette Weissmann eind jaren vijftig bij de Hollandsche Manege naast het Vondelpark. Er ontstond een vriendschap tussen de oude man en het meisje van veertien. Jaren later – tijdens haar volwassenheid – zouden ze ook minnaars worden, aldus de krant.

Mathilde Willink
Sylvia Willink heette vroeger Quiël en maakt zowel schilderijen als beeldhouwwerken. Ze kwam in de jaren zeventig in aanraking met kunstenaar Carel Willink, met wie ze een relatie kreeg en in 1977 in het huwelijk trad. Dar gebeurde vlak nadat de scheiding tussen hem en zijn vorige vrouw Mathilde Willink was uitgesproken. De toen nog jonge Sylvia bleef bij Willink tot diens dood in 1983. Een jaar later overleed haar vriend en (ex-)minnaar, maestro Frieder Weissmann. Zij legde zich onder meer toe op het schilderen van bekende Nederlanders en het maken van bustes van prominenten, zoals tekenaar Marten Toonder en schrijver W.F. Hermans.

Electracomplex?
Volgens Willink sprak Weissmann weinig over de Tweede Wereldoorlog. Hij wilde niet te boek staan als slachtoffer van de nazi’s, zegt ze in NRC. “Dat verdroeg zijn trots niet. Maar in elke hotelkamer bouwde hij een klein altaar, met daarop foto’s van zijn ouders en broer, en een map met hun laatste brieven. Misschien was dat wel het enige thuis dat hij had, dat hij altijd in zijn koffer meedroeg. Vooral het wrede lot dat zijn moeder onderging, bleef hem altijd pijnigen en achtervolgen.” Willink had geen vader, want die overleed toe ze drie jaar oud was, en vond door deze leegte daarom mogelijk in de oudere heren een vaderfiguur. Volgens haar vervulde Weissmann de rol die haar vader had kunnen vervullen.

‘Historische schim’
Vorig jaar legde Willink een Stolperstein in de Milletstraat, voor de moeder van Weissmann. Nu is haar oude vriend aan de beurt. “Hij verdient het om ergens op deze wereld in de herinnering te blijven. Want waar hij dirigeerde, oogstte hij bewondering. Maar hij was nogal op zichzelf. En daarom lijkt het alsof de geschiedenis zijn beeltenis niet bewaart. Hij is ten onrechte een historische schim geworden.” Dat het een regel is dat de persoon op de steen vermoord moet zijn in de Sjoa, daar heeft Willink het in de krant niet over. De gemeente Amsterdam heeft in ieder geval toestemming gegeven voor het leggen.

Kritiek
Vanuit een hoek klinkt vooralsnog kritiek. Zo twittert oud-NIOD-onderzoeker en Jonet-columnist David Barnouw: ‘De Joodse musicus Weissmann overleed in 1984 en nu gaat een ex-minnares van hem, #SylviaWillink, een #Stolperstein voor hem bij het #Concertgebouw leggen. Die stenen zijn bedoeld voor vermoorde Joden, niet voor het ego van een kunstenares.’ De symboliek van de stenen zou eroderen door deze legging. Stolpersteine worden ook wel struikelstenen genoemd. Het zijn messing steentjes die worden neergelegd op de stoep voor de woonplekken van Joden, Sinti, Roma en anderen die in de Holocaust zijn vermoord. Het is daarom bijzonder te noemen dat overlevende Weissmann ook een Stolperstein krijgt. Niettemin blijkt dat Günter Demnig, de Duitse kunstenaar die de stenen al sinds de jaren negentig legt, de regels heeft verruimd. Deze steen mag daarom gelegd worden, onrust of niet.

Update:
Günter Demnig, de Duitse kunstenaar die het project Stolpersteine sinds 1992 runt, heeft vorig jaar de regels voor het leggen van de stenen aanzienlijk opgerekt, zo werd dinsdagmiddag bekend. Sinds enige jaren mag er ook een steen gelegd worden voor de werkplek van iemand. Ook kan iemand die slachtoffer was het het nazi-regime een steen krijgen. Critici stellen dat de oorspronkelijke doelstelling van het leggen van Struikelstenen nu aan het verwateren is. Ook werd Jonet.nl op woensdag geïnformeerd door een lezer. Hij schrijft dat Weissmann in 1933 uit Duitsland naar Nederland is gevlucht en later naar de Verenigde Staten is geëmigreerd. Het laatste vrij gekozen adres van de maestro was ergens in Duitsland en niet in Nederland, maar omdat hij lange tijd in zijn leven in Amsterdam heeft gewoond, zou die plek gerechtvaardigd zijn voor een struikelsteen.