Genootschap Amstelodamum heeft beladen verleden na 75 jaar eindelijk onderzocht

Het Genootschap Amstelodanum, een vereniging die zich onder meer bezig houdt met de geschiedschrijving van en kennis over de stad Amsterdam, heeft na meer dan 75 jaar zijn oorlogsverleden laten doorlichten. Uit het onderzoek van oud-rechter Willem van Bennekom komt naar voren dat de club in 1941 circa zeventig Joodse leden moest royeren van de Duitse bezetter. Het bestuur kwam niet in opstand en manoeuvreerde voorzichtig. Deze en andere onderzoeksresultaten staan nu in het boek Voorzichtig manoeuvreren van de eerder genoemde auteur.

Verordening 199/1941
Volgens Van Bennekom deed het bestuur van de vereniging wat het van de Duitsers moest doen. Tijdens de bestuursvergadering van 11 november 1941 werden de namen voorgelezen van ongeveer zeventig leden die weg moesten op grond van Verordening 199/1941. Deze verordening was in oktober door Hans Rauter, Generalkommissar für das Sicherheitswesen, uitgevaardigd en dwong af dat Joden niet langer konden deelnemen aan verenigingen of stichtingen.  Het bestuur van Amstelodamum besloot om de weggestuurde Joden het decembernummer van het maandblad en het eerstvolgende Jaarboek toe te sturen. Dat gebeurde ter compensatie.

Avondwandeling bij maanlicht
Het wegvallen van de Joodse leden viel de leden en het bestuur van Amstelodamum zwaar, zo blijkt uit het onderzoek van Van Bennekom. Twee maanden later, tijdens de jaarvergadering, werd opnieuw, zij het sober, stilgestaan bij het gedwongen ledenverlies. Het bestuur kon ‘hun verdwijnen’ niet in herinnering brengen zonder ‘hun van harte dank te weten voor de gevoelens jegens de stad, waarvan zijn vervuld zijn’, zo schrijft Van Bennekom. Op dezelfde bijeenkomst vroeg het lid K.K. van Hoffen om een avondwandeling ‘bij maanlicht’ in de oude binnenstad van Amsterdam te organiseren. Mogelijk ter nagedachtenis van de verloren leden.

Zelfcensuur?
Van Bennekom toont ook aan dat verenigingsvoorzitter Arthur le Cosquino De Bussy het woord ‘Joden’ gedurende de jaarvergadering niet in de mond nam. Pleegde die zelfcensuur? Mogelijk wel, omdat het verenigingsleven onder scherp toezicht van de bezetter stond en omdat er ook NSB’ers onder de leden waren. Het sobere stilstaan bij het vertrek van de Joodse leden leverde later dan ook een scherpe veroordeling op in Storm. Dit was het weekblad van de Nederlandse tak van de SS. Voorzichtigheid was dus geboden voor het bestuur.

Pijn blijft
Volgens Van Bennekom heeft Amstelodamum zich voor en na de oorlog ‘voorbeeldig gedragen’, maar schoot dat er tijdens de bange jaren ’40-’45 bij in. Het ontbrak aan onderscheidingsvermogen en moed om stelling tegen de bezetter te nemen, aldus de onderzoeker. ‘Die uitzonderlijkheid heeft het genootschap niet gehad − in zoverre heeft Amstelodamum zich niet onderscheiden van de rest van stad en land. Al met al kan worden gezegd dat het Genootschap Amstelodamum tijdens de bezetting waardig door de linies is geslopen’. Verder stelt de auteur dat het nu draait om de verantwoordelijkheid voor wat er toen gebeurd is ‘in elk geval niet buiten jezelf’ te leggen. ‘De pijn van het verleden blijft, ook bij zo nauwkeurig mogelijke verantwoording’.

Over Amstelodamum
Het Genootschap Amstelodamum is een genootschap dat strijdt voor het behoud van de stad Amsterdam. Het woord Amstelodamum is een latinisering van Amsterdam, hoewel dam geen Latijns woord is en de Amstel ook niet bekend was bij de Romeinen. De vereniging werd op 6 april 1900 opgericht en kwam voort uit de kring van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap. Toen de gemeente Amsterdam in 1901 de Reguliersgracht wilde dempen voor een trambaan nam de vereniging een tweede doelstelling aan: het ‘behoud van het stadsschoon van Amsterdam’. De vereniging wist de demping van de gracht met steun van de bevolking tegen te houden. Ook tegen het dempen van het nog niet gedempte deel van het Rokin werd in de jaren dertig met succes actie gevoerd. In de jaren zeventig vocht Amstelodamum tevergeefs mee voor het behoud van de Nieuwmarktbuurt bij de aanleg van de Oostlijn van de metro.