Gevecht om de ziel van het land – column Harry Polak

Na de viering van de 77ste Onafhankelijkheidsdag van Israël maakt Harry Polak, zelf in dat land woonachtig, in zijn column de balans op. Er is veel gebeurd: van een soufflerende Sara Netanyahu tot aan een voorzichtige wederopstanding van links Israël. Maar er staat voor het komende jaar ook veel op het spel.

Israël vierde dit jaar Jom Ha’atsmaoet op de eerste mei. Normaal valt deze feestdag op 5 ïjar, maar vanwege sjabbat werd het verplaatst naar donderdag 3 ïjar. Het was toen tevens de Dag van de Arbeid. Voor alles wat zich links noemt in de wereld nog steeds een betekenisvolle dag. Al is het vooral een kwestie van nostalgie, want zowat overal ter wereld lijken linkse politieke partijen op hun retour.

In Israël is het niet anders. Hoewel… links Israël, dus de Arbeidspartij plus de linksere Meretz, onder een andere naam en met andere leider zijn enigszins uit het graf opgestaan. Ze hebben volgens een recente peiling zelfs veertien zetels verworven.

Socialisme

Het is al geruime tijd geleden dat de linkse beweging zowat veertig jaar lang onafgebroken de macht had in het land. Vanaf 1977 kwam er door de overwinning van de Likud onder Menachem Begin echter een ingrijpende omslag. Het Joodse land heeft sindsdien een nog langere periode rechtse regeringen. Met wat onderbrekingen als links of centrum-links even terug was van weggeweest.

Het ziet er niet naar uit dat Netanyahu binnenkort met zijn ultrarechtse regering het veld gaat ruimen Ondanks onderling gebakkelei houden de coalitiepartijen elkaar als het erop aankomt stevig vast. Maar de huidige ploeg staat volgens de peilingen op verlies en zal geen meerderheid behalen. Het duurt echter nog ruim een jaar tot de volgende verkiezingen. Er kan nog van alles gebeuren.

7 oktober

Kiezers hebben vaak een slecht geheugen. Al zal menigeen vanwege de te verwachten verkiezingsmaand – oktober 2026 – terugdenken aan de zevende oktober 2023. Dat komt Netanyahu niet zo heel goed uit, ondanks dat hij zijn uiterste best doet om zijn verantwoordelijkheid voor dat drama te ontlopen. Boze tongen beweren dat de verkiezingen best eens verschoven zouden kunnen worden naar een wat later tijdstip, november bijvoorbeeld. Dat mag echter niet zomaar volgens de kieswet.

Rechters

En daarmee zitten we midden in de thematiek die Israël steeds sterker bezighoudt. Zijn de rechters met ‘hun’ wetten in de hand de baas in het land of zijn het de politici met ‘hun’ stemmers die de doorlag geven? Natuurlijk, wetten worden door het parlement gemaakt. Rechters zijn er ‘uitsluitend’ om recht te spreken.

Doch in Israël is het hooggerechtshof niet alleen de laatste beroepsinstantie in de rechterlijke keten. Het Hof heeft daarnaast ook een constitutionele functie, dat wil zeggen dat het door de Knesset [het Israëlische parlement, HP] aangenomen wetten en overheidsbesluiten kan beoordelen. En zo nodig kan afkeuren.

In de regel gebeurt dat toetsen in landen met een constitutioneel Hof aan de grondwet. Die heeft Israël niet, het hooggerechtshof toetst daarom aan het stelsel van basiswetten die met elkaar een grondwet-in-opbouw vormen.

Kookpunt

Alsof de al lang bestaande tegenstelling tussen de Knesset plus kabinet en het hooggerechtshof, die zo langzamerhand het kookpunt heeft bereikt, niet genoeg is, is er nog een controverse bijgekomen. Die tussen de premier en de Shin Bet, de binnenlandse geheime dienst. Al eerder had Netanyahu zich ontdaan van de hoogste militaire leider, nu wil hij de baas van de geheime dienst weg hebben.

Nooit stil

Voor de ogen van alle kiezers ontwikkelt zich nu een schouwspel van een bekvechtende Netanyahu versus Ronen Bar, de topman van de geheime dienst. De laatste instantie treedt nooit zo erg naar buiten. Ze worden geacht in stilte hun werk te doen.

In Israël is het evenwel nóóit stil, dus weet iedereen nu dat Netanyahu van de Shin Bet verwacht dat die loyaal is aan de premier en niet aan de rechters van het ‘ongekozen’ Hooggerechtshof. Dit en nog wat andere zaken werpen een verontrustend licht op de verlangens naar alleenheerschappij van Netanyahu, gesouffleerd door zijn Sara.

Uit een recente peiling is gebleken dat de meeste Israëli’s meer vertrouwen hebben in de versie van Ronen Bar – hij ziet zichzelf niet als lakei van de premier, hij wil de staat dienen – dan het verweer van Netanyahu.

Ziel van het land

Natuurlijk is de steeds scherper wordende onderlinge verdeeldheid alarmerend. Zeker in tijden van oorlog. Maar het mag niemand die Israël een beetje kent, verbazen dat deze strijd is losgebarsten. Het is een gevecht om de ziel van het land. Blijft Israël een land van seculiere en traditionele Joden die net als andere volkeren een plek onder de zon willen? Of wordt het een land waar de streng-orthodoxe variant van het religieuze Jodendom dominant wordt, met een natie die zich afwendt van de rest van de niet-Joodse wereld?

Als Israël een soort Oost-Europese shtetl of Arabische mellah gaat worden, hoeveel Onafhankelijkheidsdagen zullen er dan nog volgen?