Harry Potter nu ook te lezen in het Jiddisj

De avonturen van Harry Potter zijn sinds vorige week ook te lezen in het Jiddisj. Het eerste boek in de serie, Harry Potter en de steen der wijzen, is afgelopen week ik die taal uitgekomen. Eerder was het werk al in circa tachtig talen omgezet. In het Jiddisj luidt de titel: Harry Potter un der filosofisher shteyn. Het boek is vertaald en uitgegeven dankzij de inzet van een Indiaas-orthodox-Joodse vertaler en een uitgeverij in Zweden, zo meldt Tablet Magazine. Het vertalen van het boek bleek geen eenvoudige klus, onder meer omdat niet alle Engels woorden en namen aansloten op het Jiddisj.

Jiddisj als moedertaal
In oktober 2018 kreeg Rowling’s agent Neil Blair een pitch binnen voor een Jiddisje vertaling van ‘De Steen der wijzen’. Hij kreeg een mail van een Jiddisje vertaler in Amerika. ‘Ik ben opgegroeid met het Jiddisj als moedertaal en heb altijd gewild dat ik de magische wereld van hekserij en tovenarij in mijn geliefde taal zou kunnen ervaren’, schreef vertaler Arun Viswanath. ‘Net als bij de vertalingen in het Latijn en het Oudgrieks, zou een vertaling van Harry Potter in het Jiddisj studenten een moderne, vertrouwde en opwindende modus kunnen bieden om de taal te beoefenen en te gebruiken, en om extra enthousiasme genereren voor de studie van Jiddisj’.

Rechten
Blair ging na waar de rechten lagen van de Jiddisje vertaling. Die waren reeds verkocht aan een Zweedse uitgeverij van Jiddisje boeken. Hij nam contact op met uitgever Nikolaj Olniansky, die zei bijna klaar te zijn met een Jiddisje versie van De Hobbit van J.R.R. Tolkien. Het boekproject was gesubsidieerd door de Zweedse overheid. Een nieuw fantasy-boek kon er wel bij, zo bleek. Wel was er een probleem, want Olniansky stond al in contact met een andere Jiddisje vertaler voor het Harry Potterboek. Er lagen dus twee book proposals. Omdat hij zichzelf niet geheel deskundig achtte, schakelde Olniansky de hulp in van twee Zweedse ambtenaren die zich bezig houden met het Jiddisj. Zij oordeelden dat de Amerikaan de beste papieren had.

Namen in het Jiddisj
Viswanath ging aan de slag. Een van de grootste uitdagingen bij de vertaling was het omzetten van de namen. In haar boeken heeft J.K. Rowling traditionele Britse namen gebruikt, zoals Hermione. Waar mogelijk zijn de namen ‘verjiddisjt’. Zo heet Harry Potters klasgenoot Neville Longbottom in het Jiddisj Neville Longtuchus. Een andere schoolgenoot, Oliver Wood heet in de Jiddisje vertaling Oliver Holtz. Tegelijkertijd was het een uitdaging om de tekst, die voortkomt uit de christelijk-Europese fantasy-cultuur, zo Jiddisj mogelijk te laten voelen. Zo moest de vertaler bepaalde christelijke voorwerpen, zoals Christmas crackers, Googlen voordat hij ze naar het Jiddisj kon overzetten.

Antisemitische goblins
De goblins in het verhaal vormden een ander probleem. In de tovenaarswereld werken de goblins als bankiers en komen ze over als gierigaards en geldwolven. Critici hebben in het verleden al aangegeven dat Rowling deze fantasyfiguren in haar boek een anti-Joodse stereotypering heeft gegeven. Kortom: de goblins zijn antisemitisch weergegeven. Joodse organisaties weerspraken de kritiek en Rowling sprak zich uit tegen antisemitisme. Viswanath is het met de Joodse instellingen eens. “Er zijn geen aanwijzingen dat ze een lange neus hebben of dat ze van geld houden. Ze bewaken het geld. Ze houden niet van geld.” In plaats daarvan gaf Viswanath de goblins een ander Joods aspect mee: de gecodeerde taal van een onderdrukte minderheid in een vijandige cultuur.

Eerste druk
Het kostte een jaar tijd om het boek te vertalen en nog eens 1,5 jaar om het de redigeren. Uitgever Olniansky heeft duizend stuks in de eerste druk laten leggen en denk dat hij die druk als geheel kan verkopen. “Ik hoop dat het publiceren van dit icoon in de populaire jeugdliteratuur mensen binnenhaalt die misschien hebben nagedacht over het leren van Jiddisch, of de taal misschien hebben geleerd maar geen manier hebben gevonden om de cultuur te leren kennen,” zei hij tegen Tablet. “Ik hoop dat we ook een nieuwe groep mensen zullen bereiken die nog niet eerder aan het Jiddisch heeft gedacht.” Viswanath is inmiddels begonnen aan het vertalen van deel twee uit de Harry Potterreeks.