Herzog en Erdoğan hebben historische ontmoeting in Ankara

‘Een zeer belangrijk moment’. Zo noemde de Israëlische president Yitzhak Herzog zijn bezoek aan zijn Turkse collega Recep Tayyip Erdoğan, afgelopen woensdag. Beide staatshoofden deden zowel Ankara als Istanbul aan. In die laatste stad werd de Neve Shalom-synagoge bezocht. Het bezoek van Herzog komt nadat eerder de dooi tussen beide landen is ingezet. Vooral Turkije lonkt naar Israëlisch gas. Erdoğan: “Het doel van ons allebei is de politieke dialoog tussen onze landen nieuw leven in te blazen, gebaseerd op gezamenlijke belangen en respect voor elkaars gevoeligheden.” In Ankara pakten de Turken uit met het totale ceremoniële programma.

Betere relatie
Naar het bezoek van Herzog was lang uitgekeken. Sinds zijn aantreden, in de zomer van vorig jaar, zocht zijn Turkse collega hem actief op. Dat begon met een felicitatietelefoontje en andere beleefdheidstelefoontjes en eindigde in het bezoek van de Israëli aan Turkije. Beide landen hebben een periode van spanningen en gedoe achter de rug, en willen hun relatie nu verbeteren. Maar wat steekt er achter? Voor Israël zitten er voordelen in op handels- en militair gebied, maar voor Turkije zou een betere relatie met Israël meer betekenen. Het gerucht gaat dat de leider ziek is en dat hij alleen door een Israëlische arts zou willen worden behandeld. Herzog sprak van ‘een gedeelde toekomst’.

Gasbaten
Maar het belangrijkste doel van Erdoğan is ongetwijfeld gas. Turkije heeft nauwelijks delfstoffen en moet daarom olie en gas importeren. Nadat in de jaren 2000 gasvelden zijn gevonden onder het Israëlische gedeelte in de Middellandse Zee, zijn deze velden klaargemaakt voor exploitatie. De regeringen van premier Benjamin Netanyahu sloten deals met Griekenland en Cyprus: via hun grondgebied worden leidingen aangelegd om het gas naar Europa te krijgen. Turkije wordt zo omzeild. In de afgelopen jaren blonk Ankara uit in het zelf willen afdwingen van territoriale wateren, zodat het ook naar gas kon boren, maar nu lijkt er een andere strategie te zijn ingezet.

Grieken
Als het aan Erdoğan ligt, komt er ook een gaspijpleiding over Turks grondgebied, zodat zijn land eveneens gas van Israël kan kopen. Turkije is groot en heeft nog steeds een jonge en groeiende bevolking. Voor Israël zou verkoop van gas aan de Turken een goede bron van inkomsten betekenen. Tegelijkertijd kan de gaskraan worden dichtgedraaid mocht Turkije het te bont maken (een optie waar niet openlijk over wordt gesproken), hetgeen Jeruzalem een sterke positie geeft. Overigens heeft deze hang naar Israëlisch gas niets te maken met concurrentiestrijd met bijvoorbeeld de Grieken: op zondag ontmoet Erdoğan de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis in Athene. Turkije is bezig zijn conflicten met buren bij te leggen.

Cultuurruil
Er was echter meer dan gas alleen. In Istanbul bezocht de Israëlische president de Neve Shalom-synagoge, waarna de Turken beloofden een 2.700 jaar oud artefact aan Israël te schenken. Het gaat om de Siloam-inscriptie. Deze is door de Ottomanen meegenomen en wordt nog steeds bewaard in het Istanbul Archeologie Museum. De inscriptie vormt een direct bewijs van het bijbelverhaal over de tunnelbouw van koning Hizkia in Jeruzalem. In ruil krijgen de Turken een oude kandelaar uit de tijd van de Ottomaanse overheersing die momenteel in het Israël Museum ligt. Met deze cultuurruil laten beide landen zien dat het menens is en hun relatie niet alleen om gas en handel moet draaien.

Mavi Marmara
De reis van Herzog is het eerste hoge Israëlische bezoek aan Turkije in veertien jaar tijd: in 2008 was toenmalig premier Ehud Olmert de laatste die Ankara aandeed. Hoewel de relatie tussen beide landen op zowel militair, politiek als economisch gebied vanaf de jaren vijftig sterk is geweest, kwam daar in 2010 de klad in door de affaire Mavi Marmara. Toen voeren verschillende Turkse schepen met pro-Palestijnse activisten van Istanbul naar de Gazastrook. De activisten hadden voedsel en andere hulpgoederen aan boord. Ze wilden de blokkade van Gaza over zee doorbreken. Deze was eerder ingesteld door Israël nadat terreurorganisatie Hamas in de strook aan de macht was gekomen. Dit werd gedaan om het nieuwe regime, dat weigert om Israël te erkennen, te ondermijnen en te voorkomen dat er goederen naar binnen gingen, die konden worden gebruikt in de productie van raketten en andere wapens.

Flotilla
Toen de boten, door de Israëlische media ook wel de ‘flotilla’ genaamd, de kust van de Gazastrook naderden, negeerden ze stopseinen van het Israëlische leger (IDF). Daarom werden de schepen geënterd en vielen er negen doden, allen Turkse activisten. Toenmalig premier Recep Tayyip Erdogan – thans president – was furieus en bevroor alle diplomatieke contacten met Tel Aviv. Er ontstond een diplomatieke koude oorlog, die tot op de de dag van vandaag voortduurt. Door de jaren heen nam Turkije minder water van Israël af en kromp de handel aanzienlijk. Onder druk van de Verenigde Staten en wegens de veranderde veiligheidssituatie in de regio gingen de twee kemphanen echter onderhandelingen aan om de betrekkingen te normaliseren.

Haat-liefdeverhouding
Nadien zijn de landen langzaamaan nader tot elkaar gekomen. In 2016 kwam er een deal waarbij de nabestaanden van de negen slachtoffers van het incident met de Mavi Marmara 21 miljoen euro aan schadevergoeding van Israël kregen. Turkije liet daarop een aanklacht tegen Israël bij het Internationaal Strafhof in Den Haag vallen. Sindsdien hebben beide landen een haat-liefdeverhouding. In een aantal gevallen was er strijd of vielen er harde woorden, onder meer om de rel rond de Turkse toeriste Ebru Özkan (2018) en toen Turkije claims legde op Israëlische zeedelen (2019-20). Anderzijds hielp Ankara Israël aan het begin van de pandemie (2020) en kwam er een grote handelsdeal rond bussen tot stand. Het lijkt erop dat politici en beide landen profiteren van ageren tegen elkaar wanneer het hen uitkomt voor binnenlandse politieke consumptie.

Lees ook:
Erdoğan: ‘Israëlisch gas naar Europa kan alleen via Turkije’
De Turkse president Recep Tayyip Erdoğan heeft gezegd dat de betrekkingen tussen zijn land en Israël aan het verbeteren zijn. Wat hem betreft kan het aardgas dat Israël in de Middellandse Zee wint alleen via Turkije naar Europa lopen. Op dit moment heeft Jeruzalem al verdragen met Griekenland en Cyprus voor het leggen van pijplijnen richting Europa. Daar gaat Erdoğan niet op in. Ondertussen doen Israël en Turkije hun best om hun grillige relatie te verbeteren.