Het andere Polen – Lody van de Kamp

“Antisemitisme in Polen is, anders dan in het verleden, meestal niet publiek maar intiem. Intiem maar massaal. Het is een volksgeloof voor atheïsten en katholieken. Het is een deel van de culturele intimiteit van de natie waarvoor men zich geneert in contacten met buitenlanders, maar die men hartstochtelijk belijdt als men onder elkaar is. En het is alomtegenwoordig in de anonimiteit op internet.” Dit zijn de woorden van de recent overleden Poolse socioloog en voormalig chargé d’affaires voor Polen in Peking, Michal Korzec.

Politiek lijkt het ook al niet beter te gaan. In de discussie die opkwam door de nieuwe Poolse wet die de benaming ‘Poolse vernietigingskampen’ voor concentratiekampen van de nazi’s strafbaar stelt, werd veel gezegd over hoe het land zich verhoudt tot Joden.

Het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken roept de Poolse regering op de wet te corrigeren. Israël vreest dat de wet misbruikt wordt om de Poolse rol bij de Jodenvervolging te ontkennen. “Geen wet kan de historische waarheid veranderen,” staat in een Israëlische verklaring. Premier Netanyahu laat weten dat de Poolse wet iedere grond mist. “Men kan de geschiedenis niet veranderen en de Sjoa ontkennen,” zegt hij. Zijn minister van Financiën Moshe Kahlon schrijft dat het historisch bewezen is dat de nazi’s steun hebben gekregen bij de Jodenvervolging, ook van Polen.

Na de Tweede Wereldoorlog was een bekende uitspraak van Joden, afkomstig uit Polen, die nooit weer terug wilden gaan haar hun geboorteland: “Er bestaan maar twee goede Polen. De Noord-  en de Zuidpool. Verder is er niets.” De houding van Poolse burgers met betrekking tot de uit de concentratiekampen wel naar hun woonplaats teruggekeerde Joodse inwoners leek een dergelijke uitspraak vaak te rechtvaardigen.

Naast de introductie van de nieuwe wetgeving gebeurde er nog iets. Tijdens de vorige week in München gehouden jaarlijkse Veiligheidsconferentie bezocht de Poolse premier Mateusz Morawiecky daar de graven van Poolse soldaten van de Heilige Kruis Berg Brigade. Het was een brigade die zij aan zij met Duitse soldaten in de Tweede Wereldoorlog heeft gevochten. Dus collaborateurs.

Al deze gebeurtenissen samengevat zorgen bijna vanzelfsprekend voor de verzuchting dat het nooit goed gaat komen tussen Polen en de Joden. Toen niet en nu ook niet. Toch moet ik bij deze verzuchting altijd denken aan de historische woorden van die Israëlische Ambassadeur van de Joodse Staat in Polen tussen 2001 en 2003 .

Het was Zijne Excellentie Shevach Weisz, geboren in het vooroorlogse Polen, die het een als een eer beschouwde om Israël als ambassadeur te mogen dienen in zijn geboorteland. In zijn tijd in Warschau toonde de Poolse televisie na slepende conflicten over het wel of niet uitzenden een documentaire over een niet te beschrijven gebeurtenis aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in het Noordoostelijk gelegen Poolse plaatsje Jebwabne.

Door de Poolse inwoners van dat dorpje werden nagenoeg alle Joodse inwoners opgesloten in een grote schuur aan het rand van het dorp waarop die schuur in brand werd gestoken. Zo kwamen de Joden in Jebwabne om.

De ambassadeur werd tijdens een interview voor de Poolse televisie, na de uitzending, de volgende vraag voorgelegd: “Meneer de ambassadeur, als u deze beelden ziet, wordt u dan niet vreselijk boos op ons land, op Polen?”

Shevach Weisz schudde langzaam zijn hoofd. “Nee, boos worden kan ik niet.” Uitgebreid vertelt hij hoe zijn vader en moeder, zijn broertjes en zusjes en hijzelf lange tijd bij een eenvoudig boerengezin verstopt hebben gezeten. “Wij zaten verborgen achter het hooi. Heel lang. Elke dag brachten die beste mensen ons te eten, de boerin waste onze kleren. Ja, met excuses, dagelijks gaven zij ons een schone emmer en namen zij de emmer met onze ontlasting mee. Dagen, weken, maanden, het werden jaren. Zo hebben deze brave Polen ons leven gered.” Weer schudt de ambassadeur zijn hoofd. “Ik kan niet boos zijn.”

Joden en Polen lijken twee begrippen die vaak moeilijk samengaan. Dat is de ene waarheid. Maar laten wij ons niet te buiten gaan aan het scheppen van een negatief generaliserend beeld over Polen. Er is ook een andere waarheid. Ook ambassadeur Shevach Weisz, met zijn verleden, kende die andere waarheid.  Hij sprak, al schuddend met zijn hoofd, de historische woorden: “Ik ken ook dat andere Polen”.