Het andere verhaal – Lody van de Kamp

‘Wat gebeurde er nou precies in die meidagen van 1940, op de dag van de capitulatie daar bij het weeshuis in Amsterdam? Waarom stonden er die bussen geparkeerd? Wie is die vrouw die met grote stappen vanaf de Nieuwezijds Voorburgwal de Sint Luciënsteeg inloopt, recht op de ingang van het weeshuis af?

De vrouw is mevrouw Truus Wijsmuller-Mijer die bezig is met een van de grootste reddingsoperaties van Joodse kinderen in Nederland van dat moment, helemaal aan het begin van de oorlog. Zij haalde 74 Joodse kinderen uit het weeshuis, stopte ze in de bussen en reed met de kinderen naar de haven van IJmuiden. Temidden van de grote drukte in het IJmuidense havengebied, honderden mensen probeerden het inmiddels bezette Nederland te ontvluchten, baande zij zich met de bussen een weg. Zij wist de kapitein van het schip SS Bodegraven te overtuigen om de kinderen aan boord te nemen. Een half uur voordat Nederland voor de Duitse bezetter capituleerde, verliet het schip als laatste de haven. Deze 74 Joodse kinderen overleefden zo de oorlog.

Wie was deze Truus Wijsmuller? Weten wij nog wel dat zij in de periode voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog al had meegeholpen om zo’n tienduizend Joodse kinderen uit nazi-Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië en Polen te redden? Kennen wij de geschiedenis van deze kinderen, die dag in dag uit bij Oldenzaal of bij Nijmegen ons land binnenkwamen, om op diezelfde dag via de haven van Hoek van Holland ons land weer te verlaten op weg naar het veilige Groot-Brittannië?

Dit is een stukje historie, dicht bij ons huis, dat nagenoeg vergeten blijkt te zijn. En hoe zit het met de geschiedenis die verder is verwijderd van ons land, ver van onze eigen omgeving? De geschiedenis die wij ons ook nooit eigen hebben gemaakt.
Hebben wij eigenlijk ooit gehoord van het dorpje met de voor ons bijna onuitspreekbare naam Shëngjergj in Albanië, waar zeventien vluchtende Joden meer dan een jaar door de islamitische dorpsbewoners schuil werden gehouden voor de bezetter? Ook de plaatselijke politie wist ervan, maar zweeg in alle talen tegen de bezetter.
Zegt de naam Salahattin Ülkümen ons iets? Dit was de jonge Turkse consul op het eiland Rhodos die de Duitse Luitenant-Generaal Ulrich Kleeman op het eiland wist te overbluffen om daarmee in ieder geval vijftig van de Joodse bewoners uit de handen van de Gestapo te houden.
En dan is er natuurlijk ook die Macedonische dierenarts in Skopje, Todor, die zijn naaste medewerker ontsloeg zo dat hij ongestoord zijn gang kon gaan met het bouwen van een geheime schuilplaats voor Joodse onderduikers. Samen met zijn vrouw Pandora wist hij zo het leven te redden van Mois Frances en diens hele familie.
Dit zijn maar een paar van de honderden bekende en onbekende verhalen van moslims die Joden hebben gered in Noord-Afrika, op de Balkan, in Oekraïne, Wit-Rusland en in Litouwen. Zij deden dat zoals Joden werden gered uit de handen van de nazi’s door moedige burgers in andere delen van Europa.

Zoveel jaar na die oorlogsperiode lezen wij het dagelijks nieuws uit de regio waar bovenstaande heldhaftige gebeurtenissen hebben plaats gevonden.
Het nieuws dat in onze tijd bij ons naar binnenkomt, bepaalt voor een groot deel het beeld dat wij over deze landen en over de bevolking daar hebben. Daarbij lijkt weinig ruimte te zijn voor heldhaftige daden tegenover onze Joodse gemeenschap. Het nieuws van nu bepaalt voor een groot deel de beeldvorming die zich in onze hoofden ontwikkelt.
Maar, wij kennen de geschiedenis niet goed genoeg. Midden in het oorlogsgeweld van vervolging en vernietiging waren er ook islamitische burgers die hun leven in de waagschaal stelden en ook hebben gegeven om hun Joodse medeburger te redden.

Daarom hebben wij, “Said & Lody”, deze gebeurtenissen zichtbaar gemaakt door de expositie “Het Andere Verhaal, Moslims en Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog”, opnieuw een plekje te geven. Deze keer in Hotel WOW in Amsterdam. Tot en met 15 december 2016.’