Het Israël van Angela Merkel – boekrecensie

De autobiografie van Angela Merkel heeft veel bekijks in de Nederlandse media. Nog niet werd gekeken naar de Joodse en Israëlische kanten in het boek van de Duitse oud-bondskanselier. Leonard Ornstein las het verhaal en schreef er een recensie over met die insteek.

Voor Angela Merkel was het als burger van de DDR onmogelijk om Israël te bezoeken. Zelfs het sturen van een simpele brief vanuit de DDR was streng verboden. Na de val van de Muur (1989) gaat een van haar wensen in vervulling: als staatssecretaris is in april 1991 haar bezoek aan het heilige land – haar tweede buitenlandse reis – een feit. In haar gedetailleerde memoires getiteld Vrijheid heeft Merkel liefst vijftien bladzijden opgetekend over haar speciale relatie tot de staat Israël.

Weizmann Institute

Aanvankelijk ging de warme belangstelling van de rationele natuurkundige Merkel vooral uit naar het beroemde Weizmann Institute of Science in Rechovot. Bij haar afscheid als bondskanselier brengt ze een speciaal bezoek aan Israël waar president Yitzhak Herzog en directeur Alon Chen bekend maken dat een speciaal Fellow for Outstanding Scientists naar haar vernoemd is. Het is een detail in haar verder zo rijke leven. Uit het feit dat ze het Weizmann Institute zo warmpjes beschrijft, is op te maken dat haar hart bij de wetenschap ligt. In dat vak hoeft ze niet met emoties te werken.

Trump

Toch volgde ze moeiteloos het glibberige pad van politicus, zij het op onorthodoxe wijze. De politieke wereld is een arena vol opwinding en machtsspelletjes. Altijd maar weer wist ze al die politieke concurrenten en macho’s moeiteloos van zich af te schudden. Het is een bekend feit – en ze schrijft daar ook over – dat ze niets op had met Donald Trump. Ze schrijft openlijk in 2016 dat ze op een overwinning van Hilary Clinton had gehoopt.

Trump vond Merkel vreselijk, weigerde haar op een zeker moment zelfs de hand te schudden. De afschuw was wederzijds. Merkel deed alles om niet in de provocaties van Trump te trappen. Over één man is zij in haar memoires nog negatiever: Benjamin Netanyahu. Ze noemt de politieke verschillen van inzicht ‘onoverbrugbaar’. ‘We konden het alleen eens worden over de formule ‘we agree to disagree’. Volgens Merkel deed hij er echt alles aan om een oplossing van het Midden Oosten-conflict in de weg te staan. Desalniettemin wilde ze op geen enkele manier ‘onze betrekkingen principieel op losse schroeven zetten’.

Band met Israël

Op verschillende momenten beschrijft Merkel hoe belangrijk ze intensieve en warme relaties met Israël vindt. De Bondsrepubliek heeft door het donkere nazi-verleden een enorme verantwoordelijkheid dat Israël blijft voortbestaan. Bladzij na bladzij laat Merkel weten een diep gevoel van verbondenheid met de staat Israël te hebben. De veiligheid van Israël noemt ze zelfs ‘ononderhandelbaar’. Ze organiseert gemeenschappelijke kabinetssessies met de regering van Israël en Duitsland, houdt een toespraak tot de Knesset en zegt een Palestijnse staat pas te willen erkennen als er vrede komt.

Eigenlijk lees je in het boek hoe jammerlijk het was dat Netanyahu premier van een land is waar Duitsland zo graag nog warmere relaties mee zou willen onderhouden. De Israëlische premier heeft verzuimd meer uit de goede relatie met Duitsland in het voordeel van zijn eigen land te halen. De starre en neerbuigende houding van Netanyahu is te zien als een gemiste kans, waarmee hij het belang van zijn eigen land schaadde.

Trouw

Ook na 7 oktober 2023 bleef Angela Merkel diep trouw aan Israël. Vol afgrijzen schrijft ze: ‘In plaats van wereldwijde solidariteit te ervaren, werden Israël en de Joden overal ter wereld al gauw geconfronteerd met antisemitisme in de vorm van ongebreidelde hetzes op internet en ook overal in de publieke ruimte, in Duitsland evenals in vele andere landen.’

Voor Merkel is één ding duidelijk: ‘Wie haat tegen Israël en Joden ventileert, misbruikt de rechten op vrijheid van mening en vergadering’ . Met die uitspraak geeft de voormalig bondskanselier aan hoezeer zij verbondenheid met Israël rechtstreeks koppelt aan geloof in democratie, rechtsstaat en tolerantie. Dat gaat dus verder dan een eendimensionale liefde (uit schuldgevoel voor WOII).

Merkel ziet het voortbestaan van Israël als een intrinsieke waarde voor het voortbestaan van een menselijke wereld. Waarbij ze overigens direct aantekent dat Israëls leiderschap concessies zal moeten doen en zal moeten geloven in een tweestatenoplossing, evenals de ondeelbare rechten voor het Palestijnse volk.

Indrukwekkend

Haar wat afstandelijk geschreven memoires maken op mij indruk, vooral waar het gaat om haar wandeling naar het monument voor de vermoorde kinderen in Yad Vashem. Hier valt Angela Merkel of Angela Kasner, zoals ze eigenlijk heet, uit haar rol en toont ze haar emoties. Je voelt hoe diep zij zich als Duitse schaamt wat die meer dan een miljoen Joodse kinderen uit naam van het Duitse volk tijdens de Holocaust is aangedaan. Oftewel, hoe vrijheid veranderde in een onmenselijk monster van vernedering en vernietiging. Dankzij haar memoires leren we Angela Merkel beter begrijpen als mensch dan als politicus.

Titel: Vrijheid, herinneringen 1954-2021
Auteurs: Angela Merkel, Beate Baumann
Uitgeverij: De Arbeiderspers
Vertaling: Anne Folkertsma en Jantsje Post
ISBN: 9789029550482
Aantal pagina’s: 704
Prijs: 45 euro