In de Emiraten mag de chanoekia branden – reportage

In Dubai groeit en bloeit een kleine Joodse gemeenschap. Dat is de grote verrassing bij de toch al onverwachte akkoorden tussen Israël en de Verenigde Arabische Emiraten. De Joodse expats waren op het juiste moment op de juiste plek.

Door Judit Neurink

Het begon met maaltijden die ze in haar eigen keuken thuis in Dubai klaarmaakte, volledig koosjer. Nu runt Elli Kriel twee van die keukens, allebei in internationale hotels, waarbij de grootste in Abu Dhabi dagelijks vijftienhonderd koosjere maaltijden aflevert.
Dat had ze nooit kunnen bedenken toen ze in 2013 uit Zuid-Afrika naar Dubai kwam, waar echtgenoot Ross zich met duurzame energie ging bezighouden. “Ik zou mezelf hard hebben geknepen omdat ik het niet zou geloven’, zegt ze erover terwijl ze in een taxi onderweg is om maaltijden uit Elli’s Kosher Kitchen af te leveren. Niet alleen vanwege de combinatie van joods voedsel in een Arabisch land, maar ook vanwege haarzelf, als een Joodse vrouw, moeder van drie en sociologe, die nu opeens succesvol ondernemer is. ‘Het is voor mij echt een kwestie van op het juiste moment op de juiste plek te zijn.”

Dat juiste moment is de opmerkelijke ontwikkeling die de joodse gemeenschap de laatste maanden in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) meemaakte. Het begon bij haar thuis in Dubai, met andere Joodse expats die op vrijdagavond de sjabbatmaaltijd kwamen delen. En terwijl de gemeenschap groeide, sloten de Emiraten afgelopen september de zogenoemde Abraham Akkoorden met Israël die leidden tot diplomatieke, politieke en zakelijke betrekkingen tussen de twee.

Warme vrede
Een warme vrede, noemen geïnterviewden het, in tegenstellingen tot de vredesakkoorden die Israël eerder met Egypte en Jordanië sloot. In die landen kun je je nog steeds beter niet als openlijk Joods voordoen. Maar sinds de ondertekening van de Abraham Akkoorden zijn al duizenden Israëlische zakenlieden naar de VAE gereisd, en nog vele malen meer toeristen, in december alleen al vlogen 65.000 Israëliërs er vanaf Tel Aviv naartoe. “Het is gek om in de stad mensen met keppeltjes te zien en Hebreeuws te horen praten. Een jaar geleden hadden we ons dat niet kunnen voorstellen.”

Elli Kriel – modern maar ingetogen gekleed, met loshangend halflang bruin haar – was zelfs zonder het te weten zijdelings betrokken bij de totstandkoming van die vrede, want ze leverde koosjere maaltijden voor de onderhandelingsdelegatie uit Israël. Toch kwamen de akkoorden – ze spreekt van ‘de normalisatie’, omdat ze de banden tussen de VAE en Israël normaliseerden – voor haar compleet uit de lucht vallen. “Echt waar! Ja, er is wel een correlatie tussen de groei van de gemeenschap en de akkoorden, maar dat is toevallig. De gemeenschap groeide uit zichzelf.”

Want het waren individuen die andere Joden wilden ontmoeten, zonder de opzet een gemeenschap te vormen, zegt ze. “Dat ze groeide kon wel alleen omdat de omgeving dat toestond. En dat heeft weer indirect bijgedragen aan de normalisatie, omdat het toonde hoe tolerant de samenleving is.”

Die tolerantie is onderdeel van overheidsbeleid, ingezet door kroonprins Mohammed bin Zayed, de feitelijke leider van de zeven staatjes die de Emiraten vormen. Daarvan zijn Dubai en Abu Dhabi de belangrijkste, de eerste heeft de meeste olie-inkomsten, de tweede is groot in zakendoen. Bin Zayed regeert over een zeer diverse bevolking van negen miljoen inwoners, waarvan maar tien procent Emiraats is. De rest is expat, met name Indiërs, Pakistanen en Filippino’s, maar ook Arabieren en tal van westerlingen.

Bij zo’n diversiteit zijn goede onderlinge verhoudingen belangrijk, en de overheid stimuleert die door zowel tolerantie als geluk onderdeel te maken van onderwijs én regeringsbeleid. “Ik vond de Emirati’s extreem hartelijk, ze hebben me vanaf het begin ondersteund,” zegt Kriel daarover. “Terwijl je je voor de normalisatie toch op onbekend terrein begaf als je openlijk uitkwam voor je joods-zijn. Toch zijn er al die tijd dat ik hier woon geen problemen geweest. We konden vrijuit ons geloof praktiseren en hebben geen antisemitisme meegemaakt.”

Veel Emirati’s hebben positieve associaties met Joden, stelt ze. Ze zijn opgeleid in de Verenigde Staten of Engeland, waar ze op hun zoektocht naar halal eten vaak uitkwamen bij de koosjere keuken. Dat onder Kriels klanten veel Emirati’s zijn zal te maken hebben met het feit dat ze zich bij haar gerechten vaak laat inspireren door hun eigen, lokale keuken.

Gematigde islam
Wie zich afvraagt hoe het zover kon komen dat juist de Emiraten vrede sloten met Israël, stelt vast dat er nooit formeel een oorlog tussen de twee is geweest. Maar het belangrijkste is vermoedelijk de gematigde islam die er wordt uitgedragen. Op het strand kun je iemand in bikini tegenkomen, maar ook in boerkini. Het straatbeeld toont relatief weinig hoofddoeken, al ontbreken de nikabs niet – van Saoediërs die graag op bezoek komen. Alcohol is overal verkrijgbaar. Tijdens de ramadan kunnen niet-moslims zonder problemen en openlijk eten.

Alle religies zijn welkom, er is zelfs een speciale minister van Tolerantie aangesteld, al wordt actieve bekeringsdrang niet getolereerd. De paus is met veel tamtam ontvangen. Van de interreligieuze dialoog tussen islam, Jodendom, christendom en het hindoeïsme wordt veel werk gemaakt.

Zo kan het dat aan de deur van de Kriel-residentie niet alleen een hamsa hangt, het handje tegen het boze oog dat de Joodse en de Arabische cultuur verenigt, maar op de deurpost ook een mezoeza. Traditie. Dit kokertje met twee thora-spreuken om voorspoed en geluk te brengen identificeert het huis als een Joods huis. Binnen prijken gekalligrafeerde Hebreeuwse spreuken naast oude foto’s van familie en voorouders. De speciale kast in de woonkamer met daarin onder andere de thora-rollen is gebouwd als een soort ark, zoals in een synagoge.

Dat ontstond kort nadat Alexander Peterfreund, een orthodoxe Jood en diamantair uit Antwerpen, bij de Kriels aan de sjabbattafel zat, al op de eerste vrijdagavond na zijn aankomst in Dubai in 2013. De volgende dag ging hij samen met Ross Kriel in diens woonkamer in gebed. “Er wordt gezegd dat Ross en ik de Joodse gemeen-schap in Dubai hebben gesticht,” zegt Peterfreund via Zoom vanuit Dubai, in hemdsmouwen en met een keppeltje achter op zijn kortgeknipte donkerblonde haar. “Maar we vormden alleen het begin van een meer gestructureerde gemeen-schap.”

De Emiraten zijn relatief nieuwe staatjes, zonder een Joodse geschiedenis en zonder dat er een uittocht van Joden plaatsvond na de vorming van de staat Israël, zoals in andere Arabische landen. De eerste Joodse expats kwamen hier in de jaren negentig, en vanaf begin deze eeuw vierden Joodse gezinnen samen hun religieuze feestdagen. Daaraan werd geen ruchtbaarheid gegeven. Peterfreund dacht dan ook na zijn verhuizing uit Antwerpen niet alleen in een fysieke woestijn terecht te komen, maar ook in een spirituele. Niets was minder waar, want bij de Pesach-viering die hij enkele maanden na aankomst hield, zaten tot zijn verbazing zeventig man in zijn woonkamer aan de koosjere wijn die hij uit New York had geïmporteerd.

Al snel werd de sjoel in Kriels huiskamer te klein. De volgende fase was de Villa, een gehuurd luxe woonhuis dat het eerste Joodse centrum van Dubai zou worden. “We waren altijd heel discreet. Deden de gordijnen dicht. Er was al contact met de autoriteiten en de toon was: welkom, we moedigen het aan, maar wees discreet. Dat laatste niet omdat er problemen waren, maar: wij zijn bezorgd over uw veiligheid.”

Lees de rest van deze reportage op de site van De Groene Amsterdammer. Journaliste en schijfster Judit Neurink is woonachtig in Griekenland en vooral werkzaam in het Midden-Oosten. Ze schreef onder meer de roman De Joodse Bruid, een verhaal van twee Joodse vrouwen die op verschillende momenten in de geschiedenis in Irak wonen. Haar laatst verschenen ‘Geweld is nooit ver weg’ (2020) gaat ook over dat land. Neurink werkt onder meer voor De Groene Amsterdammer en dagblad Trouw.