Joodse humor in Beth haTefoetsot

Joodse humor is een vanzelfsprekend onderdeel van onze cultuur, maar was die humor er eigenlijk altijd al? Een nieuwe tentoonstelling in Beth haTefoetsot (Diaspora Huis) in Tel Aviv besteedt aandacht aan de geschiedenis van het verschijnsel.

Heb je deze al gehoord? “Simi bar Chiya zei tegen Rav ‘Ze zeggen dat kamelen in Medea kunnen dansen in een kleine pot; hier is een pot en hier zijn kamelen en hier is Medea en toch dansen ze niet!'” Je moet erbij geweest zijn om hem te waarderen… Maar dat is lastig, want deze ‘mop’ werd in de tweede eeuw van de gebruikelijke jaartelling opgeschreven in de Talmoed en er werd waarschijnlijk hard om gelachen.

Het is dus duidelijk dat de Joodse gein niet begon bij Sjolem Aleichem of ophield met Max Tailleur. De tentoonstelling in Beth haTefoetsot laat zien dat Joodse humor een alternatieve lens is waardoor je de diversiteit en continuïteit van het Joodse leven in de hele wereld kunt zien.

Beth haTefoetsot heeft sinds de opening in 1978 met zijn tentoonstellingen een caleidoscopisch beeld laten zien van de Joodse ervaring gedurende twee millennia van verspreiding over de wereld. Nu de vast opstelling gesloten is omdat het museum voor het eerst in veertig jaar vernieuwd wordt, heeft het museum een tentoonstelling die drie jaar voorbereiding heeft gekost en die de Joodse humor in alle tijden en gebieden belicht, van de folkloristische verhalen over Chelm tot de scherpe politieke komedie van Lenny Bruce.

Op de tentoonstelling ‘Laat er een lach zijn: Joodse humor van over de hele wereld’ zijn onder andere persoonlijke eigendommen te zien van de grote Joodse komieken, voorbeelden van de grappen van Woody Allen en de Marx Brothers en Franse, Marokkaanse, Russische en andere minder bekende soorten van Joodse grappigheid. Er is een film te zien, The Standups’, met bekende Israëlische komieken die over hun jeugd vertellen.

Specifiek Joodse vormen van gein, hoewel vaak moeilijk precies te definiëren, hebben gemeenschappelijke thema’s die geografie en cultuur overstijgen. En humor is één van de eigenschappen die Joden als ‘echt Joods’ beschouwen. In een enquete van het onderzoeksbureau Pew in 2013 zei 42 procent van de Amerikaanse Joden dat een goed gevoel voor humor essentieel is voor hun Joodse identiteit.

Net als de eeuwige vraag wat Joodse literatuur nu eigenlijk is – gewoon literatuur die door Joden is geschreven of een apart genre met eigen kenmerken en thema’s – zijn de precieze eigenschappen van Joodse humor onderwerp van discussie. Curator Asaf Galay van de tentoonstelling is ervan overtuigd dat Joodse humor specifieke kenmerken heeft: “Dat betekent niet dat alle Joodse komieken Joodse grappen maken. Het betekent niet dat als je Joods bent, jouw humor ook Joods is. Maar vaak is de humor van Joden wel Joodse humor.”