Nazi-fotograaf ten onrechte herdacht als Joods slachtoffer
Franz Anton Stapf staat als Joods oorlogsslachtoffer in de herinneringsboeken. Recent onderzoek toont echter aan dat hij een nazi was. De vanaf 1935 in Amsterdam actieve nazi-fotograaf vocht na 1941 aan het Oostfront.
In de officiële herdenkingsboeken, op de lijst van het Sjoa-herinneringscentrum Yad Vashem in Jeruzalem, maar ook op de namenlijst in de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam, staat de naam Stapf tussen die van vermoorde Joden. Stapf stierf echter niet in een gaskamer, maar vocht vanaf eind 1941 aan het Oostfront. Hij maakte in Amsterdam foto’s voor kranten en antisemitische pamfletten. Stapf overleefde de oorlog. Hij stierf in 1977 in Frankfurt.
Er is nu een foto opgedoken waarop Stapf te zien is in uniform, in 1941 in de overwegend Joodse Nieuwe Kerkstraat in Amsterdam ten tijde van de rellen tussen leden van de WA, de knokploeg van de NSB, en Joden. Die braken uit na de dood van WA’er H. Koot. Stapf maakte ook foto’s van de nazi-festiviteiten op en om het Amsterdamse Waterlooplein, kort voor de deportaties naar de vernietigingskampen begonnen.
Ten behoeve van een antisemitische Judenbrochüre leverde Stapf onder meer een foto van een Joodse marktkoopman, die werd voorzien van het bijschrift: ‘Vuil – lompen – rommel – bron van infecties – cultuurschande voor een modern volk! Dat is een jodenmarkt in Nederland.’
De historici René Kok en Erik Somers van het NIOD, instituut voor oorlogs-, holocaust en genocidestudies, ontdekten bij hun onderzoek voor het vorige week verschenen boek ‘Stad in oorlog’ over Amsterdam in 1940-’45 dat Stapfs naam, evenals die van zijn echtgenote, twee kinderen en een zuster, ten onrechte staan vermeld op de lijsten met Joodse oorlogsslachtoffers.
Zij vermoeden dat de fout – niets wijst op kwade opzet – mogelijk is ontstaan door onjuiste interpretatie van aantekeningen uit 1950 op een administratiekaart van de Amsterdamse Raad van Arbeid. Op Stapfs kaart staat: ‘Afgevoerd’. Volgens Somers kan hieruit zijn geconcludeerd dat hij is gedeporteerd, maar de aantekening kan ook hebben betekend dat de naam uit de administratie is afgevoerd.
Het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam, waar het oorlogsmonument de Hollandsche Schouwburg deel van uitmaakt, is deze week geïnformeerd over de beladen naam Stapf op de herdenkingswand. Daarop is besloten dat de naam zal worden verwijderd, zegt conservator Annemiek Gringold. Het is uitzonderlijk dat een dergelijk prominente nazi als Stapf erop figureert. ‘We hebben een keer eerder de naam laten verwijderen van een Joodse vrouw die getrouwd bleek met een NSBer. De nazaten van die familie hebben dat toen bij ons gemeld, die wilden niet dat zij erop stond. Toen we dat eenmaal wisten, wilden wij dat ook niet meer.’
Wanneer de naam Stapf wordt verwijderd is nog niet bekend. De namen zijn aangebracht op een glasplaat en er is vakkennis nodig om bij verwijdering beschadiging te voorkomen. Mocht het niet lukken om de operatie voor april, de drukke herdenkingsmaand, te voltooien, dan volgt een provisorische oplossing. ‘Dan plakken we hem af’, zegt Gringold.
