Onderzoek naar antisemitisme: klassieke vooroordelen over Joden heersen nog steeds

Een meerderheid van de deelnemers aan een onderzoek naar antisemitisme heeft een positieve of neutrale houding ten aanzien van Joden. Een kleine groep denkt negatief over Joden. Het onderzoek is uitgevoerd door de Stichting Centerdata van Tilburg University in opdracht van het Centraal Joods Overleg en het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI).

Uit de steekproef van Centerdata blijkt dat een grote groep respondenten neutraal tot positief denkt over Joden. Maar er blijken ook klassieke stereotypen en antisemitische beelden over Joden te bestaan. Ook blijkt bijna een kwart van de ondervraagden niemand te kennen met een Joodse achtergrond.

De vragenlijst is voorgelegd aan het LISS-panel van Centerdata. Dit panel bestaat uit zo’n 7.500 leden ouder dan zestien jaar, afkomstig uit vijfduizend huishoudens. Zij vullen elke maand meerdere vragenlijsten in. Vanwege de diversiteit van de leden zijn resultaten uit te splitsen naar onder andere demografie en politieke voorkeur van respondenten. In totaal hebben 2.625 deelnemers de vragenlijst volledig ingevuld.

Voor het onderzoek naar bewust en onbewust antisemitisme werd een speciale vragenlijst ontwikkeld. De panelleden mochten niet weten dat het ging om een onderzoek naar antisemitisme. Daarom is hen gevraagd associaties aan te geven bij Joden en andere bevolkingsgroepen in Nederland. Ook gingen de vragen, behalve over Jodendom, over andere religieuze en levensbeschouwelijke stromingen. Opdrachtgevers CIDI en CJO wilden daarmee voorkomen dat de antwoorden vertekend zouden zijn door politiek en sociaal wenselijk gedrag.

Positief
Na de algemene groep ‘Nederlanders’ blijken de respondenten het meest positief te denken over de Joodse bevolkingsgroep. Vooral over Marokkanen, moslims en Turken denken meer mensen negatief. De meeste respondenten hebben een neutrale (53 procent) dan wel positieve (26 procent) houding ten aanzien van Joden.

Ook vindt elf procent van de panelleden het Jodendom typerend voor Nederland, terwijl zes procent zich er ook persoonlijk redelijk of sterk mee verwant voelt. Dit is een hoog percentage, omdat het aandeel Joden in de Nederlandse samenleving nog geen half procent is. Als het gaat om andere religies vindt bijna 44 procent het protestantisme typerend voor Nederland, terwijl maar 17 procent zichzelf redelijk of sterk verwant voelt met het protestantisme.

Stereotype vooroordelen
Tegelijkertijd zijn Joden relatief onbekend. De meeste mensen hebben weinig of geen Joodse kennissen en weten vaak niet wat kenmerkend is voor Joden. Toch zijn bepaalde stereotype vooroordelen over Joden duidelijk aanwezig. Als het gaat om de vraag wat Joden als groep kenmerkt, noemt 28 procent ‘politieke invloed’ en 17 procent vindt dat zij een bevoorrechte positie hebben. Hoewel er meer katholieken en gereformeerden in Nederland wonen, worden die kenmerken aan hen veel minder toegeschreven. Opvallend is dat bijna een kwart van de respondenten kennissen heeft die negatief denken over Joden en dat bijna een derde mensen wel eens het woord ‘Jood’ als scheldwoord hoort gebruiken.

Slechts een kleine groep (7 procent) denkt negatief over Joden. Overigens zijn deze mensen negatief over alle bevolkingsgroepen, maar daarbinnen het meest negatief over Joden, gevolgd door Marokkanen. Deze groep bestaat uit meer mannen dan vrouwen, is relatief laag opgeleid en stemt iets conservatiever. Ruim 20 procent heeft een niet-Nederlandse of niet-westerse achtergrond.

Risico
Volgens de onderzoekers is ondanks de brede opzet van het onderzoek moeilijk in te schatten wat de effecten zijn van de sociale wenselijkheid in de antwoorden. Ook andere factoren kunnen leiden tot een vertekend beeld. Daarom is er volgens hen geen definitief antwoord te geven op de vraag hoeveel antisemitisme er is in Nederland. Wel is meer duidelijk geworden over de aard en omvang van vooroordelen over Joden.

Er moet meer aandacht komen voor groepen waar antisemitisme al een risico is, zeggen de onderzoekers van Centerdata. Zij spelen een grote rol bij het in stand houden of zelfs toenemen antisemitisme.

Meer kennis
Volgens CIDI is meer kennis over het Jodendom hard nodig. Het is een levendige cultuur, die onderdeel is van de Nederlandse samenleving. Alleen al het feit dat nog geen kwart van de ondervraagden kennissen heeft met een Joodse achtergrond, maakt dat zij ook nauwelijks in aanraking komen met de Joodse cultuur.

CIDI hoopt dat de onderzoeksresultaten worden opgepakt door de Joodse gemeenschap. Ze zouden een aanmoediging moeten zijn om de Joodse cultuur meer uit te dragen. Joodse instituten, opiniemakers en anderen verkeren in de bijzondere positie om anderen kennis te laten maken met de Joodse identiteit, en hoe deze bij de samenleving hoort. Volgens CIDI is die kennismaking een effectief en welkom middel tegen vooroordelen.

Lees ook:
Politie komt met ‘spoorboekje’ voor dienders om antisemitisme beter aan te pakken
Het Landelijk Joods Politienetwerk heeft een boekje uitgegeven waarin dienders en andere medewerkers van de politie wegwijs wordt gemaakt in het Jodendom in Nederland. Ook wordt uitgebreid stilgestaan bij antisemitisme: hoe kun je het herkennen en begrijpen? En hoe kun je er goed op anticiperen. Het boekje ‘Jodendom en antisemitisme in Nederland’ is uitgegeven om de kennis en kunde van politiemensen bij te spijkeren, maar ook voor medewerkers van justitie.