Foute oorlogsburgemeester Hoogeveen is geen ereburger meer

wikipedia

Het is voorbij met het ereburgerschap van wijlen burgemeester Jetze Tjalma van Hoogeveen. In de bezettingsjaren was de christendemocraat burgervader van het Drentse stadje, maar nu blijkt dat hij destijds fout is geweest. De gemeenteraad heeft besloten dat het ereburgerschap hem postuum ontnomen wordt. Een brandweerkazerne en een stadspark die naar Tjalma waren vernoemd krijgen een andere naam. Aan het besluit gingen twee historische onderzoeken vooraf. Afgelopen februari was al duidelijk dat de burgemeester fout was, maar de gemeenteraad wilde persé een second opinion.

Stoep
De lokale historicus Albert Metselaar deed als eerste onderzoek naar de handel en wandel van Tjalma. Daaruit blijkt dat hij de Joodse gemeenschap van Hoogeveen op een presenteerblaadje aan de Duitse bezetter gaf. Zo was Tjalma een van de eerste burgemeesters in bezet Nederland die een lijst met Joodse inwoners aan de nazi’s gaf. Ook liet hij een stoep aanleggen over een deel van de Joodse begraafplaats. In de bange jaren ’40-’45 waren er geruchten over Tjalma’s ‘nazi-vriendelijke handelen’, maar nooit kwam er een officieel onderzoek.

Archiefkast openbaar
Geschiedkundige Metselaar dook in 2019 in een archiefkast toen die openbaar gemaakt was. “Ik ben van de ene in de andere verbazing gevallen. Tjalma was heel meegaand met de Duitsers. Hij gaf op 16 mei 1940 alle Joodse inwoners al administratief over aan de bezetter. Vervolgens gaf hij een lijst van wie waar woonde,” aldus Metselaar. “Je hebt natuurlijk de omstandigheden van de bezettingsmacht, maar op dat moment was er nog geen druk. Hij had ook kunnen zeggen: Ik doe het niet.” Alles wat de Duitsers vroegen werd volgens Metselaar door Tjalma op een presenteerblaadje uitgereikt.

‘NIOD nodig’
Nadat Metselaar had aangetoond hoe fout de oorlogsburgemeester is geweest, kwam de SGP-gemeenteraadsfractie van Hoogeveen in actie. Op aandringen van de staatkundig gereformeerden besloot de gemeenteraad in februari het NIOD te vragen een officieel onderzoek te doen, de mokkende Metselaar ten spijt. “De gemeenteraad vraagt een second opinion, maar ze hebben mij nooit om een first opinion gevraagd. Ik heb nu ook zo’n houding van: laat maar zien wat jij boven water kunt halen, dat gaat je veel tijd kosten. Ik geef hem niks en houd achteraf gewoon een persconferentie,” zei hij in februari van dit jaar tegen RTV Drenthe.  

Uitkomst tweede onderzoek
Deze maand kwamen onderzoekers van het NIOD met hun bevindingen naar buiten. Daaruit blijkt eens en te meer dat Tjalma na de oorlog een ‘ernstige berisping binnenskamers’ kreeg voor het regelen van arbeiders voor de aanleg van een Duits vliegveld in Havelte. Die berisping is nooit openbaar gemaakt. Daarnaast blijkt dat hij nauwelijks protesteerde tegen een razzia op 2 oktober 1942 en dat hij in 1943 een brief schreef aan de Duitse bezetter, waarin stond dat er nog een Joodse man in het ziekenhuis lag. Hij schreef ook dat verder ‘het bevel tot verwijdering van de Joden volledig is doorgevoerd’.

Voldoende bewijs
Volgens burgemeester Karel Loohuis (PvdA) is er nu meer dan voldoende bewijs geleverd over het gedrag van zijn voorganger. “Het ereburgerschap kan alleen naar iemand van onbesproken gedrag”, aldus de burgervader tegen RTV Drenthe. Over de ‘ernstige berisping binnenskamers’ zegt hij: “Zonder openbaarmaking, dat was in Hoogeveen niet bekend en dat komt nu in het onderzoek naar voren.” Al in mei 1940 stelde Tjalma een lijst op met persoonsgegevens van Joodse inwoners van Hoogeveen, die later door de bezetter werd gebruikt voor de vervolging.

“Uit onderzoek blijkt dat dit de eerste gemeente was die dit deed zonder dat daar aanleiding voor was. Bijzonder”, zegt Loohuis. “Tweede feit is dat hij tijdens de razzia op 2 oktober 1942 hier in Hoogeveen niet aanwezig was. Dat kan. In zijn dagboek schreef hij: ‘Ik zou mij ten uiterste hebben verzet.’ Daar blijkt na die tijd niets van. Hij heeft daar niet over geprotesteerd”, aldus Loohuis tegen RTV Drenthe. “Sterker nog, hij heeft in 1943 nog een brief aan de Duitse bezetter geschreven: ‘Let op, er is hier nog een Joodse inwoner, een oude man die ligt in het ziekenhuis, ik wijs er even op en daarmee is ons proces volbracht.’ Dat is overijverig. Meer doen dan strikt mocht worden verwacht.”

Metselaar-park of -kazerne?
Los van het einde van Tjalma’s ereburgerschap krijgen de lokale brandweerkazerne en een stadspark een andere naam. Jarenlang is op het park een jaarlijks culinair evenement georganiseerd. Het is nog niet bekend naar wie de kazerne en het parkje vernoemd zullen worden. Mogelijk zou ‘Albert Metselaar-kazerne’ of ‘Albert Metselaar-park’ een optie zijn, aangezien die lokale historicus het balletje aan het rollen heeft gebracht. Het is onbekend of Metselaar door het college van burgemeester en wethouders officieel voor zijn diensten is bedankt.

Langst zittende burgemeester
Tjalma was burgemeester namens de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), die later opging in het CDA. Hij werd burgemeester in 1927 en bleef dat tot in 1958. Daarmee is hij de langst zittende burgervader van Nederland geweest. In 1944 moest Tjalma zijn ambt opgeven en werd hij vervangen door een NSB-burgemeester, waarna hij na de bevrijding weer werd geïnstalleerd. Later was hij ook Eerste en Tweede Kamerlid. Tjalma overleed in 1985.

Lees ook:
Joodse begraafplaats Hoogeveen krijgt grond met graven terug

In het Drentse stadje heeft de gemeente besloten om grond met Joodse graven terug te geven aan de Joodse begraafplaats Hoogeveen. In de jaren vijftig pakte de gemeente een stukje grond met Joodse graven af. Het werd openbaar gebied en er werd een stoep over de graven gelegd. Dat wordt ongedaan gemaakt.

Categorie:

Home » Nieuws » Foute oorlogsburgemeester Hoogeveen is geen ereburger meer