PKN trekt boetekleed aan voor falen tijdens Sjoa, maar biedt geen excuses aan

De Protestantse Kerk Nederland (PKN) heeft schuld bekend voor het laten vallen van steken tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Sjoa in het bijzonder. De PKN, waar verschillende protestantse kerken onder vallen, erkent dat het voorafgaand aan en tijdens de bange jaren ’40-’45 heeft bijgedragen aan een klimaat van antisemitisme in Nederland. ‘Wij schoten tekort in spreken en zwijgen, in doen en laten, in houding en gedachten’, aldus PKN-voorzitter René de Reuver. Excuses komen er niet.

Schuldbelijdenis
Op 8 november spreekt hij tijdens de jaarlijkse Kristallnachtherdenking in Amsterdam, georganiseerd door het Centraal Joods Overleg. De Reuvers tekst is in handen van dagblad Trouw, dat de schuldbekentenis van de PKN bekend heeft gemaakt. Het is niet zo dat de kerk excuses aanbiedt of zal aanbieden, want volgens hem is dat ‘geen kerkelijk woord’. In plaats daarvan, belijdt de PKN schuld ten opzichte van Joods Nederland. ‘Schuld is het diepste woord dat je voor falen kan gebruiken. We distantiëren ons niet van het verleden, maar we nemen onze verantwoordelijkheid en erkennen onze fouten’.

Schaamrood
‘De Protestantse Kerk in Nederland wil zonder terughoudendheid erkennen dat de kerk mede de voedingsbodem heeft bereid waarin het zaad van antisemitisme kon groeien’, aldus De Reuver in zijn scriba voor 8 november. Voor de eerste keer in de geschiedenis komt de PKN met een boetedoening voor zijn tekortkomingen in, tijdens en na de bezettingsjaren. De Reuver: ‘Dat is laat, 75 jaar na dato. Ik zeg het dan ook als het ware met schaamrood op de kaken. Dat we laat zijn maakt het eerder zwaarder dan lichter’.

‘De kerk’ heeft gefaald
De PKN-voorzitter benadrukt dat de schuldbelijdenis zich niet richt op individuele kerkleden of lokale gemeenten, maar op het instituut ‘de kerk’ zelf. ‘Ook in de oorlogsjaren heeft het de kerkelijke instanties veelal aan moed ontbroken om voor de Joodse inwoners van ons land positie te kiezen’. De Reuver doelt op de Nederlands-Hervormde, de Gereformeerde en de Lutherse kerk. Die drie gingen in 2004 samen op in de PKN. ‘Het is een schuldbelijdenis van het instituut kerk voor het instituut kerk. Je kijkt terug met het oog op heden en toekomst. Dit heeft gevolgen voor de relaties nu, we moeten ons nu ook inzetten tegen antisemitisme’.

Onvoldoende opgekomen
Ook kleinere kerken belijden schuld. Leden van onder andere de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Gereformeerde bond in de PKN hebben een verklaring opgesteld waarin ze schuld belijden dat de kerken hun stem niet hebben verheven bij het toenemende antisemitisme voor mei 1940. Ze erkennen dat ze niet zijn opgekomen voor de bedreigde Joodse gemeenschap tijdens de Sjoa.

Lees ook:
Raad van Kerken heeft spijt van Israël-brief aan minister Blok
De Raad van Kerken betuigt spijt van de brief over Israël die het aan minister Stef Blok (VVD) van Buitenlandse Zaken heeft gestuurd. In de brief stond een oproep tot maatregelen tegen het land indien er een annexatie van de Jordaanvallei komt. Hiertegen kwamen de Christenen voor Israël in het verweer.