Sjabbesavond in Mumbai – column Yvonne van Gelder

Mijn fascinatie voor India ontwikkelde zich toen ik begin twintig was. Ik maakte vele reizen naar diverse Indiase deelstaten en bracht uiteindelijk een sabbatical jaar door in de omgeving van Cochin. Maar vanaf mijn eerste kennismaking was duidelijk dat het een haat-liefde verhouding betrof. De rijke culturele geschiedenis, complexe religieuze samenleving en prikkeling van al mijn zintuigen voeden mijn interesse, maar kan ik nooit los koppelen van de bittere armoede, bureaucratie en ingewikkelde hiërarchische verhoudingen. Door de jaren heen ben ik de omgangscodes steeds beter gaan begrijpen en ook India moderniseert zich.  

Verleden week had ik de mazzel door werk enkele dagen in Mumbai door te brengen. En omdat ik er op Sjabbat was meldde wilde ik me aanmelden voor een synagogedienst. Dat klinkt als een simpele handeling maar was het zeker niet. Contactgegevens op internet bleken niet te kloppen en contactformulieren werden niet beantwoord. Maat via via en met de nodige doortastendheid lukte het me toch. In India moet je het nu eenmaal van de juiste connecties hebben om dingen gedaan te krijgen.

Na een lockdown van bijna twee jaar werd vorige week voor het eerst weer een dienst gehouden in de recent gerenoveerde Keneserth Eliyahoo Synagoge in Mumbai. De dienst was feestelijk en bevatte ook veel verwijzingen en symboliek, omdat het op de kop af dertien jaar geleden dat er in Mumbai een reeks de brute terroristische aanslagen plaatsvonden. Ziekenhuizen, luxehotels, treinstations en het Chabad-huis waren het doel. In totaal vielen er 176 doden en honderden gewonden. In het Chabad-huis vond een gijzeling plaats waarbij rabbijn Gavi Hotzberg, zijn vrouw Rivka en drie andere bezoekers om het leven kwamen. Hun tweejarige zoontje Moshe overleefde het en verhuisde kort daarna naar Israël. Het huidige Nariman Chabad-huis is naar hen vernoemd en staat voor moed, doorzettingsvermogen en geestelijke kracht. Op de vooravond van Chanoeka 5782 werd een statement gemaakt dat wat er ook gebeurt, Joods leven in Mumbai zal blijven bestaan.

Mijn laatste contact met India was in maart vorig jaar vlak voordat de mondiale covid-19 epidemie losbrak. Ik werd in Bangalore ziek en moest tien dagen in quarantaine op mijn hotelkamer doorbrengen. Een etmaal na mijn terugkomst in Nederland ging heel India bijna een jaar op slot. Achteraf voelt het als een avontuur maar op dat moment was ik toch wel een beetje bang het land niet op tijd te mogen verlaten.

Inmiddels is India weer volledig open voor familiehereniging, internationaal toerisme en handel. De vaccinatiegraad in Mumbai onder de midden- en hogere klasse ligt hoog maar dat privilege hebben de miljoenen daklozen in de stad niet. Veel werknemers dragen met trots een button dan ze gevaccineerd zijn. Werkgevers faciliteren in vaccins voor hun werknemers en hun gezinnen en dat zorgt voor een collectief gevoel van optimisme. De middenstand heeft wel een enorme klap gekregen door het wegblijven van toeristen en veel kleine winkels zijn inmiddels gesloten. Het leven in Mumbai is duur, zeker voor Indiase begrippen. Horeca en grote shoppingmalls floreren als nooit tevoren.

Mumbai heeft momenteel drie Joodse gemeenschappen: de Keneseth Eliyahoo Synagoge en Chabad, beiden gelegen in de wijk Colabra, en de uit 1796 daterende Megan Hassidim Synagoge. Het sephardische Eliyahoo-gebedshuis werd in 1884 opgericht door gevluchte Joden uit Bagdad. Doordat nog maar weinig internationale reizigers voor vakantie naar India komen en met name uit Israëli’s en Amerikanen wegblijven, heeft men moeite met de minjan voor diensten. Bijzonder als je bedenkt dat Mumbai ruim twintig miljoen inwoners heeft. Voor Covid-19 was India een geliefde bestemming bij jonge Israëli’s die net uit dienst kwamen en een jaar gingen reizen.

De afstanden in de stad zijn groot en het verkeer is zo chaotisch dat er dagelijks vanaf vier uur ‘s middags tot acht uur ‘s avonds lange files zijn. Lokale Joden komen daardoor steeds minder naar synagoge diensten. Zodoende is besloten voorlopig op vrijdagavond dienst te houden in de prachtige en sfeervolle Eliyahoo Synagoge en op zaterdagochtend bij Chabad. Van het rijke Joodse verleden van Bombay van weleer is nog maar weinig over.

Maar afgelopen week was de eerste dienst na de bijna drie jaar durende renovatie van de Keneseth Eliyahoo synagoge.Deze werd voornamelijk gefinancierd door persoonlijke giften, het World Monuments Fund (WMF) en de Sassoon Trust. In tegenstelling tot wat diverse media beweren hebben de stad Mumbai en de deelstaat Maharashtra nauwelijks bijgedragen aan de renovatie. Wel zorgt de politie van Mumbai voor de permanente beveiliging. Inmiddels is de sjoel een ware vesting geworden met gele hekken rondom het hele gebouw, een tank en 24/7 politie beveiliging. De eigen beveiliging is getraind in Israël en de samenwerking is goed. Panden in de directe omgeving zorgen voor geblindeerde ramen zodat de synagoge niet gefotografeerd en gefilmd kan worden.

Tijdens de renovatie werd het bakstenen gebouw in Brits koloniale stijl van een nieuwe fundering voorzien, werd het dak werd vervangen en de oude ‘Bagdad blauwe’ kleur hersteld. Voor de renovatie waren de buitenmuren turquoise en sinds jaar en dag heeft het gebouw de bijnaam de blauwe synagoge.

De dienst werd geleid Salomon Sopher, voorzitter van de Sasson Trust. Eregasten op deze vrijdagavond waren de recent aangetreden Israëlische consul Kobbi Shoshani en zijn vrouw Yael. En ter ere van drie internationale gasten, waaronder ikzelf, werd de dienst deels in het Engels gehouden. Uiteindelijk waren wij de enige twee vrouwen en waren er zo’n 25 mannen. Buiten stond een vergelijkbaar aantal politiemensen en beveiligers.

Na de verbouwing is er beneden een redelijk transparante mechitse (scheidingswand) gemaakt waar we mochten plaatsnemen in plaats van het balkon. Rabbijn Kozlovsky was er namens Chabad in vol chassidisch ornaat en al met al was het een bonte verzameling mensen in tropisch Mumbai. De dienst vond ik helaas moeilijk te volgen en zelfs het bekende Lecha Dodi werd op een onbekende melodie gezongen. Maar een gevoel van blijheid en optimisme overheerste bij alle bezoekers, de dienst was feestelijk, de kiddoesj gezellig en de chanoekia stond klaar. Wat een enorm voorrecht hier bij te mogen zijn. Voor wie een keer in de buurt is, de sjoel is alle dagen te bezoeken, voor sjabbat en jomtov dient men zich vooraf te registreren.

Note: de foto’s binnen heb ik op donderdagavond voorafgaand aan de heropening gemaakt toen er een oefen dienst werd gehouden.

Lees ook:
Waarom niet Seasons Greetings? – column Yvonne van Gelder
‘Vanaf het moment dat er marsepeinen biggetjes in de supermarktschappen liggen is een groot deel van Nederland in de ban van Sinterklaas en Kerst. De verjaardag van de Goedheiligman kan desgewenst makkelijk voor de kleintjes aangepast worden tot Chanoeklaas maar ten aanzien van Kerst ligt dat voor mij toch anders. Dat er rond die periode meer dan alleen christelijke feestdagen zijn, schijnt in de gemiddelde westerse agenda bedroevend weinig aandacht te krijgen…’